Badanie per rectum – przebieg badania, wskazania, przeciwwskazania, interpretacja, powikłania

Zaktualizowano: 20 września.2022 r.

Badanie per rectum to proste i nieinwazyjne badania przedmiotowe stosowane zarówno w profilaktyce raka jelita grubego jak i w diagnostyce szeregu innych chorób. W trakcie badania lekarz dokładnie ocenia odbytnicę pod kątem między innymi ewentualnych guzów czy też krwawień. Jak wygląda badanie per rectum? Jakie są wskazania do badania per rectum? Czy badanie to wymaga odpowiedniego przygotowania? Co można wykryć w badaniu per rectum?

Czym jest badanie per rectum?

Badanie per rectum a więc w dosłownym tłumaczeniu “badanie przez odbytnicę”, jest jedną z podstawowych procedur diagnostycznych wykorzystywanych w chirurgii, proktologii, ginekologii i urologii. Choć dla wielu pacjentów badanie to jest krępujące, należy pamiętać, że niejednokrotnie ratuje życie, i powinno być podstawowym elementem badania pacjenta przez lekarza w gabinecie lekarskim. 

Warto wiedzieć, że historia badania per rectum sięga starożytności, kiedy to na dworze faraona istniało stanowisko “pasterza królewskiego odbytu”, a zadaniem zatrudnionego w tym celu sługi było regularne badanie proktologiczne faraona. O powadze i ważności badania per rectum mówi również Hipokrates w dziele Corpus Hippocraticum. 

Aktualnie badanie per rectum jest niejednokrotnie pomijane na rzecz innych metod diagnostycznych, co jest oczywistym błędem. Niestety często na badanie nie zgadzają się sami pacjenci, głównie ze względu na wstyd i obawę o ból i dyskomfort. Pamiętajmy jednak, że badanie per rectum jest szybką, tanią i bezbolesną profilaktyka raka jelita grubego, wczesne wykrycie małych guzków daje Nam szansę na całkowite wyleczenie i długie życie bez choroby. Badanie przebiega w atmosferze intymności i poszanowania a więc nie należy się go obawiać. 

Jakie są wskazania do badania per rectum?

Badanie per rectum może być wykonywane profilaktycznie, bez konkretnych wskazań medycznych, wówczas stanowi badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego.

Istnieje natomiast szereg schorzeń i objawów, których diagnostyka powinna obejmować badanie rectum, a często wręcz rozpoczynać się od badania proktologicznego i należą do nich:

• przewlekłe i ostre bóle brzucha
• zaburzenia rytmu wypróżnień
• obecność krwi i śluzu w stolcu
• nagłe zmniejszenie masy ciała
• nowotwór jelita grubego
• uraz krocz i odbytnicy
• przetoka odbytniczo-pochwowa
• zapalenie wyrostka robaczkowego
• pęknięcie ciąży pozamacicznej
• ropień w zatoce Douglasa
• zaburzenia zwieraczy odbytu
• wypadanie odbytnicy
• zapalenie kanału odbytu
• szczelina odbytu
• zakrzepica żylaków wewnętrznych
• nieswoiste zapalenia jelit
• żylaki odbytu (hemoroidy)
• kłykciny
• kiła 
• rzeżączka

Na podstawie powyższej listy widzimy, że badanie per rectum powinno być wykonywane w wielu sytuacjach klinicznych, i nie zawsze związane jest ze schorzeniami odbytnicy. Przykładem jest badanie per rectum u kobiet po porodzie siłami natury, u których szyto krocze, przy pomocy badania proktologicznego można sprawdzić czy nie doszło do przeszycia ściany odbytnicy podczas zszywania krocza. 

W jaki sposób należy przygotować się do badania per rectum?

Niezaprzeczalną zaletą badania per rectum jest fakt, że nie wymaga ono od pacjenta żadnych szczególnych przygotowań, jedyne co należy zrobić to zadbać o higienę osobistą. Może zdarzyć się, że w trakcie badania lekarz stwierdzi dużą ilość stolca w bańce odbytnicy, w takim przypadku badanie powtarza się po wypróżnieniu.

Jak wygląda badanie per rectum?

Wizja badania per rectum dla wielu pacjentów jest przerażająca i nieprzyjemna, warto więc wiedzieć jak wygląda badanie i dla zmniejszenia stresu z nim związanego zapoznać się z jego przebiegiem. 

Badanie per rectum zawsze rozpoczyna się od zebrania dokładnego wywiadu lekarskiego, należy powiedzieć lekarzowi prowadzącemu o wszystkich niepokojących Nas objawach, również takich, które wydają się Nam krępujące, jak świąd odbytu, nietrzymanie stolca, krew w kale. Tylko szczera rozmowa z lekarzem pozwoli wprowadzić diagnostykę na właściwe tory i znaleźć rozwiązanie problemu. W trakcie rozmowy z lekarzem zostaniemy zapytani między innymi o przebyte zabiegi proktologiczne, liczbę porodów, schorzenia neurologiczne czy też choroby układu pokarmowego. 

Oprócz wywiadu lekarskiego lekarz często ocenia palpacyjnie brzuch oraz węzły pachwinowe. 

Przed samym badaniem w celu zmniejszenia ewentualnego bólu i dyskomfortu lekarz może podać Nam czopek przeciwbólowy, takie postępowanie jest częste u pacjentów ze szczeliną odbytu, zapaleniem kanału odbytu czy też zakrzepicą żylaków wewnętrznych. Sporadycznie zdarza się konieczność przeprowadzenia badania po podaniu dożylnej sedoanalzgezji, czyli po podaniu leków nasennych i uspokajających. Taka procedura wymaga obecności anestezjologia i zwykle wykonywana jest jako wstęp do kolonoskopii.

Samo badanie przeprowadza się na kozetce albo specjalnym fotelu, co ważne nie ma to wpływu na przebieg i jakość badania.

Po zdjęciu bielizny od pasa w dół zostaniemy poproszeni przez lekarza o przyjęcie pozycji kolankowo-łokciowej, lewobocznej Simsa, kucznej bądź o położeniu się na fotelu ginekologicznym. Wybór pozycji do badania jest uzależniony od stanu ogólnego pacjenta, masy ciała, wieku pacjenta oraz obecności chorób towarzyszących.

W najczęściej wybieranej przez lekarzy pozycji do badania zostaniemy poproszeni o położenie się na kozetce na lewym lub prawym boku (w zależności od tego czy badający Nas lekarz jest prawo czy leworęczny), zgięcie nóg w stawach biodrowych i kolanowych oraz maksymalne zgięcie kręgosłupa. 

Drugą często wybieraną pozycją do badania per rectum jest pozycja kolankowo-łokciowa, która polega na położeniu się na łokciach i kolanach i uniesieniu miednicy.

Po przyjęciu przez pacjenta odpowiedniej pozycji rozpoczyna się właściwy etap badania per rectum. W pierwszej kolejności lekarz w jednorazowych rękawiczkach ogląda okolicę odbytu i skórę wokół odbytu. To bardzo istotny element poniewaz wiele patologii można wychwycić już na tym etapie. Kolejnym krokiem jest umieszczenie palca wskazującego na przednim brzegu odbytu i poprzez delikatny nacisk wprowadzenie go do odbytu. W celu ułatwienia tego zadania, lekarz pokrywa rękawiczkę wazeliną lub maścią o działaniu znieczulającym. W trakcie badania lekarz obraca palec wzdłuż długiej osi kanału odbytu  i jednocześnie dotyka całą bańkę odbytnicy i przylegające do niej struktury. Istotna jest również ocena barwy, charakteru i ilości śluzu znajdującego się na rękawiczce po wyjęciu palca z odbytu. 

Po zakończeniu badania per rectum otrzymamy ligninę lub ręcznik papierowy do wytarcia odbytu i skóry wokół odbytu.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że badanie per rectum nie jest obarczone powikłaniami i jest bezpieczne dla pacjentów w każdym wieku, w tym dla kobiet w ciąży. Ponadto w zależności od potrzeb może być wielokrotnie powtarzane.

W jaki sposób należy interpretować wynik badania per rectum?

O wyniku badania per rectum poinformuje Nas lekarz przeprowadzający badanie ponieważ każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie.

Warto natomiast wiedzieć co można wykryć w trakcie badania per rectum:

• Zwężenie kanału odbytu, które w skrajnych przypadkach może całkowicie  uniemożliwić wykonanie badania – może świadczyć o obecności nowotworu złośliwego odbytu, zwłóknień po zabiegach chirurgicznych, nieswoistych zapaleń jelit
• Odbarwienie okolicy odbytu może występować u pacjentów cierpiących na bielactwo
• Przebarwienia w okolicy odbytu mogą być związane z zespołem Peutza-Jeghersa
• Zaczerwienie i powierzchowne ubytki naskórka występują u pacjentów z zespołami biegunkowymi
• Owrzodzenia okolicy odbytu spotykane są u pacjentów z kiłą i rzeżączką

W zależności od wyniku badania lekarz może zlecić dalszą diagnostykę, w tym badania obrazowe, laboratoryjne a także kolonoskopię.

Marta Zacharczuk

Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.

Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.

Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.

Więcej artykułów i porad:

Koronarografia – jak wygląda, kiedy wykonać badanie, wskazania, przeciwwskazania, powikłania Cewnikowanie serca – opis badania, wskazania, przygotowanie, przeciwwskazania, powikłania Echokardiografia (echo) serca – wskazania, przeciwwskazania, przebieg badania, przygotowanie, interpretacja wyników Elektrokardiogram (EKG) – wskazania, opis badania, przygotowanie, interpretacja wyników, powikłania Ciśnienie tętnicze krwi – definicja, prawidłowe wartości, interpretacja wyniku Próba wysiłkowa – przebieg badania, wskazania, przeciwwskazania, interpretacja wyniku, powikłania Scyntygrafia serca i naczyń – przebieg badania, wskazania, przeciwwskazania, interpretacja wyniku, powikłania