Babka lancetowata – opis, występowanie, substancje czynne, działanie, przetwory

Babka lancetowata, zwana również języczkiem polnym jest szeroką rozpowszechnioną w Polsce rośliną o charakterystycznych długich, lancetowatych liściach. Z uwagi na szeroki wachlarz substancji aktywnych posiada właściwości przeciwzapalne, ściągające, przeciwbakteryjne czy też moczopędne. Jak wygląda babka lancetowata? Jakie związki aktywne znajdują się w liściach babki lancetowatej? Jak przygotować preparaty z babki lancetowatej? Kiedy stosować babkę lancetowatą? Czy babka lancetowata może mieć działania niepożądane?

Jak wygląda babka lancetowata?

Babka lancetowata (Plantago lanceolata), inaczej zwana babką wąskolistną, języczkami polnymi, babką koniczynowatą lub barankowym językiem, to wieloletnia, bezzapachowa roślina należąca do rodziny babkowatych o początkowo słodkawym a następnie słono-gorzkawym smaku.

Roślina ta występuje powszechnie praktycznie w całej Europie oraz w północnej i środkowej Azji. Z tych regionów została przeniesiona również do Ameryki Północnej i Południowej, Afryki Północnej, a nawet na Madagaskar. 

Babka lancetowata osiąga wysokość do 40cm, ma ciemnozielone, długie, lancetowate liście, posiadające wyraźne równoległe unerwienie, zebrane w przyziemną rozetę. Z uwagi na wygląd liści, babka lancetowata w mowie potocznej bywa nazywana psim języczkiem. Plantago lanceolata nie posiada łodygi, a od drugiego roku z rozety liściowej wyrastają pędy kwiatowe mające wygląd kulistego lub jajowatego kłosa, z nich z kolei wyrastają drobne, brunatne i żółtawobiałe kwiaty. Owocem babki lancetowatej jest torebka w której znajduje się 1 lub 2 nasiona w kształcie czółenek, co ciekawe przez cały okres wegetacji jednak roślina może wytworzyć nawet 1000 nasion!

Okres kwitnienia babki przypada w okresie od maja do września. 

W jaki sposób uprawia się babkę lancetowatą?

Babka lancetowata występuje powszechnie na terenie całego kraju, rośnie na trawnikach, w ogrodach, na suchych łąkach, na pastwiskach, w miedzach, przy drogach a także na polach, gdzie jest chwastem roślin uprawnych, zwłaszcza koniczyny i lucerny. Tak szerokie rozpowszechnienie rośliny wynika z jej niskich wymagań co do wzrostu i uprawy. 

Z uwagi na fakt szerokiego wykorzystania babki lancetowatej w przemyśle jej zbiory ze stanu naturalnego nie pokrywały zapotrzebowania, dlatego zaczęto tworzyć całe uprawy Plantago lanceolata. 

Nasiona babki lancetowatej należy wysiać do gruntu wczesną wiosną w ilości 2-4kg na hektar, na głębokości 0,5-1cm w rozstawie 30-40cm, choć niektórzy plantatorzy wysiewają babkę bardzo gęsto. Po wysianiu należy pielęgnować roślinę poprzez odchwaszczanie i spulchnianie międzyrzędzi, nie trzeba jej nawozić herbicydami, jedynie w uprawach przemysłowych stosuje się nawożenie azotem. 

Surowcem zielarskim, który ma właściwości prozdrowotne są liście babki lancetowatej, które w pierwszym roku uprawy zbiera się tylko raz w połowie lata, kiedy to przypada okres kwitnienia rośliny. W kolejnych latach uprawy liście zbiera się dwu a nawet trzykrotnie, zbiór można kontynuować przez 5 a nawet 7 lat. W zależności od wielkości uprawy surowiec zbiera się ręcznie sekatorami, sierpami, nożami bądź mechanicznie kosiarkami. 

Zebrane liście należy od razu wysuszyć, w tym celu surowiec układa się cienką warstwą w miejscu przewiewnym i zacienionym. Taki sposób suszenia zapobiega zaparzeniu i czernieniu liści. Przed suszeniem należy również pamiętać o przesortowaniu liści i usunięciu roślin obcych.  

Jakie substancje czynne znajdują się w babce lancetowatej?

Prozdrowotne działanie babki lancetowatej wynika z zawartości szeregu cennych substancji czynnych, do których możemy zaliczyć:

• glikozydy irydoidowe, takie jak: aukubina, katalpol, asperulozyd
• flawonoidy, takie jak: bajkaleina, luteolina, skutelareina
• polisacharydy
• fenyloetanoidy
• garbniki
• pektyny
• kwasy organiczne
• związki fenolowe
• karoten
• witaminę C
• witaminę K
• sole mineralne

Bogata lista substancji aktywnie czynnych sprawia, że babka lancetowata ma działanie: przeciwgorączkowe, przeciwkaszlowe, przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, przeciwzakaźne, moczopędne, przeczyszczające, ściągające i hemostatyczne.

Jakie działanie lecznicze babka lancetowata?

Wszechstronne działanie babki lancetowatej przedstawiliśmy powyżej, teraz pora na dokładniejsze wyjaśnienie, kiedy warto wspomóc się ziołolecznictwem.

• Skóra – Od wielu lat babka lancetowata uważana jest jako panaceum na wszelkie rany, skaleczenia, oparzenia i stłuczenia. Dzięki zawartym w niej substancjom aktywnym, babka przyspiesza gojenie ran i regenerację naskórka a ponadto działa bakteriostatycznie. Okłady z liści babki lancetowatej sprawdzą się również w przypadku ukąszeń owadów, aby zmniejszyć obrzęk i opuchliznę.
• Układ oddechowy –  Babka lancetowata działa przeciwzapalnie na błonę śluzową jamy ustnej i gardła, zmniejsza jej przekrwienie a ponadto działa rozkurczowo i wykrztuśnie na mięśnie gładkie górnych dróg oddechowych. Ponadto substancje czynne zawarte w babce lancetowatej pokrywają błonę śluzową powłoką ułatwiającą odkrztuszanie. Jest w związku z tym polecana w nieżytach górnych dróg oddechowych, kaszlu ( w tym kaszlu palacza), stanach zapalnych dróg oddechowych w tym w łagodnym zapaleniu oskrzeli.
• Układ krwionośny – Babka lancetowata wzmaga krzepliwość krwi i uszczelnia naczynia krwionośne.
• Układ pokarmowy – Babka lancetowata doskonale sprawdzi się jako środek pomocniczy w leczeniu przewlekłych nieżytów przewodu pokarmowego i zaburzeń trawienia a zwłaszcza w regeneracji uszkodzonej błony śluzowej żołądka i jelit oraz w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Zawarte w babce lancetowatej pektyny działają ponadto porównywalnie do błonnika pokarmowego, zwiększają perystaltykę jelit, zapobiegając tym samym zaparciom.
• Płukankę z babki lancetowatej możemy stosować również w zapaleniu dziąseł.
• Dzięki zawartej w liściach babki lancetowatej aukubinie babka lancetowata w postaci okładów sprawdzi się przy zmęczonych oczach, podrażnieniach i stanach zapalnych spojówek.
• Wyciąg z babki lancetowatej znajduje się również w płynach do higieny intymnej, łagodząc tym samym świąd, zaczerwienienie i podrażnienie okolic intymnych.

Dopuszczalna dzienna, bezpieczna dawka babki lancetowatej to 3-5 g surowca spożywanego 1-3 razy.

W jaki sposób przygotować przetwory z babki lancetowatej?

Poniżej prezentujemy kilka przepisów na przetwory z babki lancetowatej, do przyrządzania w warunkach domowych.

• Odwar z liści babki lancetowatej – Łyżkę rozdrobnionych liści babki lancetowatej zalewamy szklanką wrzącej wody i ogrzewamy do wrzenia a następnie gotujemy przez 5 minut pod przykryciem na wolnym ogniu. Odstawiamy na 10 minut i przecedzamy. Tak przygotowany odwar pijemy 2 razy dziennie po pół szklanki. Jeśli chcemy go wykorzystać do przemywania oczu, odwar rozcieńczamy taką samą ilością przegotowanej wody.
• Okład z liści babki lancetowatej – Całe lub roztarte liście kładziemy na warstwie gazy i przykładamy do skóry, mocując okład za pomocą plastra lub bandaża.
• Płyn do zmywania twarzy z babki lancetowatej – Łyżkę suchych liści babki zalewamy szklanką wrzątku i odstawiamy na 15 minut. Po odcedzeniu mieszamy ze szklanką rozcieńczonego alkoholu i tak przygotowanym roztworem przemywamy twarz. 
• Syrop z babki lancetowatej – 6 zmielonych liści babki lancetowatej gotujemy z dodatkiem wody i 0,5 kg cukru do czasu zgęstnienia. Po przecedzeniu rozlewamy syrop do słoików i pasteryzujemy w celu dłuższego przechowywania. 
• Nalewka z babki lancetowatej – Zalewamy świeże liście babki lancetowatej wódką i odstawiamy w chłodne, ciemne miejsce na dwa tygodnie.

Możemy również wykorzystać gotowe preparaty zawierające babkę lancetowatą, dostępne w aptekach i sklepach zielarskich, do których należą:

• Plantagis (syrop)
• Fiordatussi (syrop)
• PlantagoPharm (syrop)
• Sirupus Plantaginis (syrop)
• Lancetan (syrop)
• Sirupus Plantaginis Plantagen 12 cz. ekstraktu z babki lancetowatej (syrop)
• Syrop z babki lancetowatej Amara (syrop)
• Echinasal (syrop)
• Muconatural Complete i Muconatural Complete bez cukru (syropy)
• Flegatussin (syrop)
• Sirupus Plantaginis Plus (syrop)
• Pectobonisol (płyn doustny)
• Żel z miłorzębem, kasztanowcem i babką lancetowatą (żel)
• Bonimed Pulmobonisan (mieszanka ziołowa)

W sklepach zielarskich i aptekach znajdziemy również suszone liście babki, z których sami możemy przygotować odpowiednie preparaty. 

Jakie są działania niepożądane babki lancetowatej?

Babka lancetowata jest rośliną bezpieczną w stosowaniu i ma szereg właściwości zdrowotnych, jednak zdarza się, że u niektórych osób wywołuje działania niepożądane, bardzo rzadko po zastosowaniu babki lancetowatej występują:

• skórne reakcje alergiczne
• wymioty
• nudności
• wzdęcia
• biegunka

Warto również pamiętać, że babka lancetowata może osłabiać działanie niektórych leków neurologicznych i psychiatrycznych, takich jak lit czy karbamazepina.