Zaktualizowano: 20 września.2022 r.

Arcydzięgiel to roślina podlegająca całkowitej ochronie, znana już w średniowieczu, kiedy to zakonnicy nazywali ją Zielem Ducha Świętego. W ziołolecznictwie wykorzystuje się kwiaty oraz korzenie dzięgiela, a na ich bazie przygotowywane są nalewki, wina, czy też oleje. Arcydzięgiel wspomaga leczenie chorób układu pokarmowego, wpływa na układ nerwowy a także pomaga w walce z łupieżem. Jak wygląda arcydzięgiel litwor? W jaki sposób jest uprawiany? Jakie substancje czynne znajdują się w tej roślinie? Jak wykorzystać arcydzięgiel w walce z chorobami? Kiedy nie powinno się go stosować? 

dzięgiel

Jak wygląda arcydzięgiel litwor?

Arcydzięgiel litwor (Archangelica officinalis), inaczej zwany arcydzięgielem lekarskim, angeliką, litworem, dzięgielem lekarskim, angielskim korzeniem i dzięgielem wielkim, to wieloletnia roślina należąca do rodziny selerowatych.

Roślinę tę możemy spotkać w środowisku naturalnym w Europie Środkowej i Północno-Wschodniej oraz w Azji Środkowej. W Naszym kraju arcydzięgiel spotkamy w Tatrach i Sudetach, nad brzegami potoków i strumyków a także miejscami na terenach nizinnych.

Arcydzięgiel w pierwszym roku wegetacji wytwarza rozetę dużych przyziemnych liści osadzonych na długich ogonkach. W kolejnym roku wyrastają grube łodygi, sięgające około 1,5m, a na ich szczytach rozwijają się duże, kuliste baldachy złożone z drobnych żółto-zielonych kwiatów. Okres kwitnienia rośliny to okres od maja do lipca, owoce natomiast, w postaci brunatnych rozpłupni, dojrzewają w okresie lipca i sierpnia

Arcydzięgiel to roślina o silnym, korzenno-żywicznym zapachu, sam korzeń w smaku początkowo jest słodkawy, jednak później smak ten robi się palący. Pszczelarze jak i zielarze z pewnością doceniają dużą ilość jasnożółtego nektaru produkowanego przez tę roślinę. 

Warto zaznaczyć, że arcydzięgiel to roślina znana i ceniona od średniowiecza, a dzięki swoim walorom leczniczym nazywana była polskim żen-szeniem. Z legend wynika, że już archanioł Gabriel oraz Rafał pouczali ludzi o zdrowotnych właściwościach ziela Św. Ducha. 

W ziołolecznictwie wykorzystuje się głównie korzeń arcydzięgla (Archangelicae radix) oraz w mniejszym stopniu owoce (Archangelicae fructus). Łodyżki i nasiona wykorzystuje z kolei przemysł cukierniczy.

W jaki sposób uprawia się arcydzięgiel litwor?

Arcydzięgiel uprawiany jest w różnych rejonach Naszego kraju, co ważne jest to roślina odporna na chłody a nawet na mróz, co z pewnością pomaga w uprawie. Uprawę dzięgla należy rozpocząć od wybrania odpowiedniej gleby, zasobnej w wodę, żyznej i dobrze przepuszczalnej (zaleca się uprawę w drugim bądź trzecim roku po oborniku). Następnie nasiona przed wysiewem należy stratyfikować, co przyspieszy ich kiełkowanie, przy wysiewie warto trzymać się zaleceń 2-3 nasionach w rzędach, co 60-70 cm lub rozsadnik z rzędami, co 30-40cm. 

Najlepszym okresem do wysiewania arcydzięgla jest koniec lipca i pierwsza połowa sierpnia, ponieważ nasiona po dojrzeniu szybko tracą zdolność kiełkowania. Po wysiewie nasion nie przykrywa się a jedynie ugniata lekko glebę. Arcydzięgiel to roślina, która nie wymaga od Nas dużego wysiłku, jej pielęgnacja ogranicza się właściwie tylko do odchwaszczania gleby wokół rośliny do czasu wytworzenia dużej rozety liściowej.

Po udanej uprawie pozostaje zebranie głównego surowca leczniczego, jakim jest korzeń, należy przy tym pamiętać, aby nie zbierać korzeni z roślin, które kwitną. Korzenie powinniśmy zbierać późną jesienią w kolejnym roku po wysiewie lub wczesną wiosną w drugim roku uprawy, zanim rozpocznie się sezon wegetacyjny. Najpierw należy ściąć część nadziemną rośliny a następnie ostrożnie, bez wyłamywania wydobyć korzeń.  Po oczyszczeniu korzeń płucze się pod bieżącą wodą, odcina drobne korzonki, i suszy w temperaturze 35°C-40°C.  Wysuszony korzeń arcydzięgla przechowujemy w suchym i chłodnym pomieszczeniu, bez dostępu światła. 

Właściwy sposób uprawy i zbioru rośliny można rozpoznać po kolorze korzeni po wysuszeniu, powinny one być szarobrunatne i przy łamaniu pękać ujawniając białawy kolor z żółtym rdzeniem. 

Jakie substancje czynne znajdują się w arcydzięglu?

Prozdrowotne działanie arcydzięgla wynika z zawartości szeregu cennych substancji czynnych, do których możemy zaliczyć:

  • Alfa-felandren
  • Alfa-pinen
  • Makrolakton
  • Pentadekanolid
  • Związki kumarynowe i furanokumarynowe takie jak: ksantotoksol, ksantotoksyna, imperatoryna, umbeliferon, ostol, angelicyna i bergapten
  • Fitosterole
  • Flawonoidy
  • Triterpeny
  • Garbniki
  • Pektyny
  • Sole mineralne
  • Estrogeny
  • Kwasy organiczne, w tym kwas angelikowy
  • Witamina B i witamina C

Bogata lista substancji aktywnie czynnych sprawia, że arcydzięgiel ma działanie rozkurczowe, moczopędne, wiatropędne, napotne, uspokajające, wykrztuśne i przeciwkaszlowe.

Jakie działanie lecznicze wykazuje arcydzięgiel litwor?

Wszechstronne działanie arcydzięgla przedstawiliśmy powyżej, teraz pora na dokładniejsze wyjaśnienie, kiedy warto wspomóc się ziołolecznictwem.

  • Układ pokarmowy – Arcydzięgiel, a dokładnie substancje w nim zawarte pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, śliny, żółci i enzymów trawiennych a ponadto pobudzają apetyt. Roślinę tą stosuje się przy niedoborze żółci i soku trzustkowego, wzdęciach, niestrawności, bólach brzucha, zastoju żółci w pęcherzyku żółciowym i nieregularnym wypróżnianiu. 
  • Układ nerwowy – Arcydzięgiel ma działanie porównywalne do waleriany, pomoże, więc w stanach nadmiernego pobudzenia nerwowego, napięcia, rozdrażnienia, nocnych lękach i zaburzeniach snu. 
  • Choroby reumatologiczne – Wykorzystanie arcydzięgla do kompresów i nacierań pomaga złagodzić nerwobóle towarzyszące bólom stawowym, chorobie reumatycznej, artretyzmowi, stłuczeniom i zapaleniu korzonków nerwowych.
  • Dermatologia – Arcydzięgiel pomaga skutecznie walczyć ze stanami zapalnymi skóry, świerzbem i łupieżem
  • Arcydzięgiel wykazuje również działanie przeciwbakteryjne i grzybobójcze
  • Zwiększone wydzielanie potu i moczu po zastosowaniu arcydzięgla pomaga skutecznie oczyścić organizm z toksyn
  • Arcydzięgiel znajduje zastosowanie również w łagodzeniu przeziębienia i uporczywego kaszlu

W jaki sposób przygotować przetwory z arcydzięgla litwor?

Poniżej prezentujemy kilka przepisów na nalewki i wyciągi z arcydzięgla, do przyrządzenia w warunkach domowych. Korzeń arcydzięgla możemy wyhodować własnoręcznie lub zakupić sproszkowany w sklepie zielarskim.

  • Napar z korzenia arcydzięgla – Łyżkę rozdrobnionego korzenia należy zalać 1,5 szklanki wrzącej wody i zaparzać pod przykryciem przez okres około 15-20 minut a następnie odcedzić. Tak przygotowany napar należy pić 2-3 razy dziennie pół godziny przed jedzeniem, jeśli chcemy pobudzić wydzielanie soku żołądkowego i żółci lub po jedzeniu, jeśli chcemy uzyskać działanie wiatropędnie i oczyszczające.
  • Nalewka z korzenia arcydzięgla – 100g wysuszonego korzenia należy zalać 500ml 70% spirytusu i pozostawić na dwa tygodnie, a po tym czasie przecedzić przez gęste sito. Już 20-30 kropli takiej nalewki stosowane 2-3 razy dziennie pomoże w zaburzeniach trawiennych.
  • Wino arcydzięglowe – Ten przepis będzie wymagał nieco więcej składników, a więc 50g rozdrobnionych korzeni arcydzięgla lub 80g świeżych łodyg z ogonkami liściowymi oraz 15g liści melisy, 5g cynamonu i 1 l białego wina. Tak przygotowaną mieszaninę pozostawiamy na 14 dni, a następnie przecedzamy przez gęste sito i rozlewamy do ciemnych buteleczek. Kieliszek wina po głównym posiłku pomoże w nerwicy oraz uporczywych wzdęciach.
  • Kąpiele z naparu korzenia arcydzięgla – Kąpiele te pomogą w stanach pobudzenia nerwowego, niepokoju, rozdrażnienia i bezsenności. Wystarczy wlać do wanny przecedzony napar przygotowany w następujący sposób: 200g korzeni arcydzięgla zalać 1l wrzącej wody i zaparzać przez 20 minut.
  • Olejek do masażu – Do nacierań i okładów warto zmieszać 10 kropli olejku arcydzięgielowego z 25 kroplami oleju słonecznikowego lub oliwką
  • Dobrze sprawdzą się również mieszanki ziołowe – arcydzięgiel połączony z liściem podbiału i szałwią w zapaleniach oskrzeli lub arcydzięgiel z rumiankiem w zaburzeniach trawiennych

Możemy również wykorzystać gotowe preparaty zawierające arcydziegiel, dostępne w aptekach i sklepach zielarskich, do których należą:

  • Herbata ziołowa Uspokojenie Herbavis
  • Herbata ziołowa Niestrawność Herbavis
  • Nervosol
  • Nervosol K
  • Melisal forte
  • Iberogast
  • Igastrik
  • Melisana Klosterfrau
  • Krople uspokajające Hasco
  • Krople uspokajające spokojne
  • Melis-Tonic

Kto nie powinien stosować arcydzięgla litwor?

Zioła posiadają ogromną moc leczniczą, jednak zdarza się, że wywołują działania niepożądane bądź wchodzą w interakcje ze stosowanymi lekami, dlatego też należy zapoznać się z informacjami, dla kogo arcydzięgiel jest przeciwwskazany, a do takich osób należą:

  • Pacjenci z chorobą wrzodową
  • Pacjenci z ostrym nieżytem przewodu pokarmowego
  • Pacjenci z nadciśnieniem tętniczym
  • Kobiety w ciąży oraz mamy karmiące piersią

Osoby stosujące arcydzięgiel muszą również unikać intensywnego promieniowania słonecznego, arcydzięgiel zawiera kumaryny, które w połączeniu ze światłem UV mogą prowadzić do reakcji fotouczuleniowych.

5/5 - (1 vote)