Zaktualizowano: 20 września.2022 r.
Zapalenie błony śluzowej gardła to częsta przypadłość zarówno wśród dzieci jak i osób dorosłych. Ostre zapalenie gardła wynika najczęściej z etiologii wirusowej lub bakteryjnej i może wiązać się z koniecznością podawania antybiotyku. Przewlekłe zapalenia gardła trwa z kolei kilka tygodni lub nawet lat i jest wynikiem przerostu lub zaniku błony śluzowej gardła. Jakie są przyczyny zapalenia gardła? Jakie objawy występują w zapaleniu gardła? Jak odróżnić infekcję bakteryjną od wirusowej? Jak skutecznie wyleczyć zapalenie gardła? Kiedy udać się do lekarza? Jakie mogą być powikłania zapalenia gardła?
Czym jest zapalenie gardła?
Okres jesienno-zimowy a także wczesna wiosna to czas, w którym infekcje układu oddechowego dominują wśród pacjentów zgłaszających się do lekarzy POZ bądź szukających preparatów do doraźnego stosowania w aptekach. Choroby dotyczyć mogą zarówno górnych (nos, gardło, przednia część krtani) jak i dolnych dróg oddechowych (tylna część krtani, oskrzela i płuca), co powoduje, że wachlarz schorzeń jest bardzo duży.
Jedną z częstszych chorób jest zapalenie błony śluzowej gardła, potocznie zwane też zapaleniem gardła.
Aby lepiej zrozumieć dlaczego ból i drapanie w gardle są tak częstymi dolegliwościami warto bliżej przyjrzeć się anatomii układu oddechowego.
Nos i gardło to pierwsze bariery jakie patogeny w postaci bakterii, wirusów i grzybów napotykają na swojej drodze. Jama nosowa wyścielona jest błoną śluzową, która ma za zadanie filtrować, ogrzewać i oczyszczać powietrze, które następnie dostaje się do płuc, jeśli jednak z różnych powodów nie oddychamy nosem tylko ustami (a dzieje się tak choćby w sytuacji gdy mamy katar), wdychane powietrze nie jest dobrze oczyszczone co może podrażniać gardło.
Gardło również pokryte błoną śluzową posiada grudki tkanki chłonnej (skupiska tkanki chłonnej to migdałki, pozostałe pasma i skupiska nazywamy pierścieniem Waldeyera), pełniące istotną rolę odpornościową. Komórki układu chłonnego mają za zadanie rozpoznawać intruza co stymuluje organizm do wytwarzania przeciwciał i neutralizacji patogenu. Nie zawsze jednak proces ten przebiega skutecznie, co przekłada się na rozwój infekcji. Dodatkowym czynnikiem drażniącym jest również dym tytoniowy, dlatego też zapalenie gardła jest częstą infekcją osób nałogowo palących papierosy.
Zapalenie gardła jest więc infekcją górnych dróg oddechowych, w której dochodzi do rozwoju stanu zapalnego błony śluzowej gardła, tkanki chłonnej migdałków i tak zwanych pasm bocznych. Zwykle infekcja dotyczy również tchawicy, nosa i krtani, ponadto zapalenie gardła może nie być osobną jednostką chorobową ale objawem innej choroby.
Ze względu na czas trwania objawów wyróżniamy ostre i przewlekłe zapalenie gardła. Ostre zapalenie gardła ma zazwyczaj nagły początek i trwa od 3 do 7 dni, z kolei przewlekłe zapalenie gardła to chorobą mogąca trwać wiele tygodni a nawet lat z okresowymi przerwami i zaostrzeniami.
Zapalenie gardła może wystąpić w każdym wieku, niezależnie od płci, choć ostre zapalenie gardła zdecydowanie częściej dotyczy dzieci u których układ immunologiczny nie jest jeszcze w pełni sprawny a także osób z obniżoną odpornością, podatnych na różnego typu infekcje.
Jakie są przyczyny ostrego zapalenia gardła?
U podłoża ostrego zapalenia gardła leżą czynniki infekcyjne, w tym:
- Wirusy – Szacuje się, że odpowiadają one nawet za 80% przypadków ostrego zapalenia gardła. Głównymi winowajcami w tej grupie patogenów są: adenowirusy, enterowirusy, koronawirusy, rynowirusy a nieco rzadziej wirus grypy, paragrypy, opryszczki i wirus Epstein-Barr
- Bakterie – Dominującą bakterią wywołującą ostre zapalenie gardła zwane potocznie anginą, z typowym białym nalotem na migdałkach jest paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A – Streptococcus pyogenes. Ból gardła może również wynikać z infekcji spowodowanej przez Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Staphylococcus aureus, Chlamydia pneumoniae, Neisseria gonorrhoeae oraz Mycoplasma pneumoniae.
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że zapalenie gardła może towarzyszyć innym chorobom zakaźnym, w tym: odrze, ospie wietrznej, śwince, różyczce, błonicy, kile i gruźlicy, jak i innym schorzeniom, takim jak: astma oskrzelowa, alergia, zapalenie zatok i przewlekła obturacyjna choroba płuc.
Choć ostre zapalenie gardła, jest częstą przypadłością dzieci i osób dorosłych istnieje grupa czynników predysponujących do wystąpienia objawów, należą do nich:
- nadużywanie alkoholu
- palenie papierosów
- częste picie zimnych napojów
- oddychanie ustami (przypadłość ta występuje u osób ze skrzywioną przegrodą nosową oraz przerostem migdałka gardłowego)
- niewłaściwe odżywianie
- choroby zębów i jamy ustnej
- spadek odporności
Jakie są przyczyny przewlekłego zapalenia gardła?
Przewlekłe zapalenie gardła wynika przede wszystkim z długotrwałego drażnienia błony śluzowej przez czynniki zewnętrzne, do których należą:
- alergeny
- substancje chemiczne, w tym dymy i opary na, które narażeni jesteśmy w niektórych miejscach pracy
- zawodowe nadużywanie głosu
- używki, szczególnie alkohol i dym papierosowy
- czynniki fizyczne, takie jak suche powietrze, częste zmiany temperatur
Przewlekłe zapalenie gardła może ponadto towarzyszyć innych przewlekłym chorobom takim jak:
- zapalenie zatok przynosowych
- cukrzyca
- niewydolność serca
- niewydolność nerek
- refluks żołądkowo – przełykowy
Jakie są objawy ostrego i przewlekłego zapalenia gardła?
Nasilenie i charakter objawów występujących w trakcie zapalenia gardła uzależnione są przede wszystkim od przyczyny wywołującej stan zapalny, u części pacjentów może to być lekkie drapanie w gardle a u niektórych wysoka gorączka i silny ból gardła.
Do objawów występujących w przebiegu ostrego zapalenia gardła zaliczamy:
- drapanie w gardle, uczucie suchości
- zaczerwienienie gardła
- wybroczyny na błonie śluzowej podniebienia
- biały nalot na migdałkach
- ból gardła o różnym nasileniu
- bolesne przełykanie i uczucie dyskomfortu w gardle
- chrypka
- kaszel
- gorączka
- nieżyt nosa
- katar
- powiększenie węzłów chłonnych
- zapalenie spojówek
- nudności
- wymioty
- ból głowy
- biegunka
- bóle mięśniowe
- osłabienie
- złe samopoczucie
- brak apetytu
- ból ucha
- nieprzyjemny zapach z ust
Z kolei objawy występujące w przewlekłym zapaleniu gardła są uzależnione od tego z jakim typem zapalenia mamy do czynienia:
- U pacjentów z przewlekłym prostym zapaleniem gardła charakterystyczne jest uczucie przeszkody w gardle i zaleganie gęstej wydzieliny co wymusza konieczność częstego odkrztuszania i napady kaszlu. Co ważne nie występują objawy ogólne, takie jak katar, gorączka czy też osłabienie.
- U pacjentów z zapaleniem zanikowym błona śluzowa gardła jest często czerwona, pogrubiała a na tylnej ścianie gromadzi się gęsta, stwardniała wydzielina czego efektem jest nawracające odkrztuszanie i wybudzanie się w nocy. Ten typ zapalenia jest charakterystyczny dla osób starszych i powinien być zawsze oceniony pod kątem ewentualnego ogniska nowotworowego w części nosowej gardła. Co ważne objawy w tym typie zapalenia nasilają się gdy powietrze jest gorące i suche a ustępują gdy obniża się temperatura i zwiększa wilgotność.
- U pacjentów z zapaleniem o charakterze przerostowym błona śluzowa gardła jest zwykle zaczerwieniona i pogrubiała z widocznymi powiększonymi grudkami chłonnymi na tylnej ścianie gardła. Pacjentom z tym typem zapalenia towarzyszy również uczucie przeszkody w gardle, co wymusza podobnie jak w zapaleniu prostym, odruch częstego odksztuszania.
W jaki sposób diagnozuje się ostre i przewlekłe zapalenie gardła?
Większość przypadków zapalenia gardła diagnozujemy sami jako pacjenci w warunkach domowych i nie korzystamy z porady lekarza, stosując sprawdzone sposoby i leki dostępne w aptekach bez recepty. Zawsze w przypadku nasilonych objawów bądź nietypowych symptomów warto jednak skonsultować się ze specjalistą, który w razie konieczności zadecyduje o zastosowaniu antybiotyku.
Diagnostyka zapalenia gardła zarówno ostrego jak i przewlekłego oparta jest przede wszystkim na wywiadzie lekarskim i badaniu przedmiotowym, podczas którego lekarz obejrzy Nasze gardła, oceni okoliczne węzły chłonne i ogólny stan zdrowia.
Najistotniejszym elementem diagnostyki, kluczowym dla zastosowania odpowiedniego leczenia, jest odróżnienie infekcji wirusowej od infekcji bakteryjnej. Pamiętajmy w zapaleniu gardła o charakterze wirusowym nie podaje się antybiotyków, które są bezskuteczne w walce z wirusami a mogą tylko zaszkodzić naturalnej florze bakteryjnej. Niejednokrotnie zdarza się, że pacjenci sami stosują antybiotyk, który pozostał im po poprzedniej kuracji, niejako na wszelki wypadek, aby infekcja nie “rozszalała” się na dobre i w nadziei na szybszy powrót do zdrowia, a to duży błąd, takie postępowanie może przyczynić się do rozwoju lekooporności, uszkodzić błonę śluzową przewodu pokarmowego a nawet spowodować grzybicę jamy ustnej.
W różnicowaniu typu zapalenia pomocna bywa skala Centora (inaczej skala McIsaaca), oceniająca cztery kryteria:
- obecność gorączki powyżej 38ºC
- brak kaszlu
- nalot włóknikowy i obrzęk migdałków
- powiększenie i bolesność szyjnych węzłów chłonnych
Za obecność każdego z powyższych podpunktów przyznaje się jeden punkt a wynik ocenia w skali:
- przy wyniku 0 lub 1 punkt ryzyko infekcji bakteryjnej jest minimalne, zapalenie gardła ma najpewniej charakter wirusowy, nie wymaga dalszych kroków diagnostycznych, a leczenie jest tylko objawowe
- przy wyniku 2 lub 3 punkty zakażenie bakteryjne jest prawdopodobne, w celu potwierdzenia rozpoznania należy pobrać wymaz z gardła i wykonać posiew lub szybki test na obecność paciorkowców
- przy wyniku 4 punkty zakażenie bakteryjne jest bardzo prawdopodobne, nie trzeba go potwierdzać dodatkowymi testami, wskazane jest podanie antybiotyku
Warto przy tym zaznaczyć, że wymaz z gardła warto wykonać zawsze w przypadku jakichkolwiek wątpliwości diagnostycznych, niezależnie od wyniku uzyskanego na skali Centora. Wymaz jest istotny szczególnie u pacjentów z nawracającymi infekcjami bakteryjnymi, opornymi na leczenie, ponieważ na jego podstawie można ocenić wrażliwość bakterii na zastosowany antybiotyk.
Diagnostyka zapalenia gardła może zostać rozszerzona jeśli lekarz podejrzewa inne schorzenia bądź nietypowe podłoże choroby.
Jak leczy się ostre zapalenie gardła?
Ostre zapalenie gardła o podłożu bakteryjnym leczy się za pomocą antybiotyków, które należy stosować przez 10 dni, zgodnie z dawką zaleconą przez lekarza. W grupie stosowanych leków znajdziemy penicylinę fenoksymetylenową, cefalosporyny I generacji, makrolidy a w wyjątkowych sytuacjach klindamycynę.
Ostre zapalenie gardła o podłożu wirusowym leczy się natomiast tylko objawowo za pomocą leków dostępnych bez recepty w aptece, do których należą: leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (ibuprofen, paracetamol), miejscowe preparaty łagodzące ból i obrzęk (w ich składzie znajdziemy lidokainę, benzydaminę czy salicylan choliny) oraz preparaty ziołowe zawierające wyciąg z korzenia prawoślazu, porostu islandzkiego, szałwii, aronii, kory dębu, rumianku i tymianku. Wyżej wymienione preparaty mogą mieć postać preparatów do płukania gardła, aerozoli nanoszonych bezpośrednio na błonę śluzową gardła bądź tabletek do ssania i połykania.
Niezależnie od przyczyny wywołującej chorobę wskazane jest pozostanie w domu i oszczędzający tryb życia.
Warto wykorzystać również domowe łagodzące stan zapalny gardła, a należą do nich:
- płukanie gardła wodą z solą – mieszanką w proporcji łyżeczka soli na szklankę wody płuczemy gardło 3 razy dziennie
- płukanie gardła sokiem z buraków – mieszanką w proporcji szklanka soku z buraków i łyżka octu winnego płuczemy gardło kilka razy dziennie
- płukanie gardła sokiem z liści kapusty
- picie mleka z miodem i masłem – łyżkę miodu i masła dodajemy do ciepłego ale nie wrzącego mleka
- okładanie szyi papką ziemniaczaną
Pamiętajmy aby nigdy nie lekceważyć zapalenia gardła! Nieleczone może skutkować powikłaniami w postaci: ropnia okołomigdałkowego, ropnego zapalenia węzłów chłonnych szyi, ostrego zapalenia nerek, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, ropnego zapalenia wyrostka sutkowatego, zapalenia płuc, zapalenia ucha środkowego lub ostrego zapalenia zatok przynosowych.
Jak leczy się przewlekłe zapalenie gardła?
Leczenie przewlekłego zapalenia gardła polega przede wszystkim na wyeliminowaniu przyczyny powodującej drażnienie błony śluzowej gardła, a więc np. stosowaniu masek ochronnych w miejscach pracy narażonych na duże zapylenie, rzuceniu palenia papierosów, wyleczeniu chorób ogólnoustrojowych, likwidacji stanów zapalnych jamy ustnej i dziąseł, unikanie kontaktu z alergenami, oszczędzanie głosu.
U pacjentów u których przewlekłe zapalenie gardła ma podłoże psychogenne stosuje się środki uspokajające, jeśli z kolei zapalenie gardła jest efektem przebytej radioterapii można stosować syntetyczną ślinę.
Pomocne w leczeniu przewlekłego zapalenia gardła są również:
- inhalacje z sody oczyszczonej
- płukanie gardła roztworem soli emskiej
- pędzlowanie gardła płynem Lugola
- miejscowe stosowanie roztworu azotanu srebra
- stosowanie witaminy A, E, PP
Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.
Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.
Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.
