Zaktualizowano: 20 września.2022 r.

Katar, kichanie, ból głowy, podwyższona temperatura i mnóstwo chusteczek wokół to typowy obraz często dopadającego Nas przeziębienia. Jednak, co w sytuacji, gdy katarowi towarzyszy łzawienie spojówek a objawy pojawiają się regularnie o określonej porze roku? Prawdopodobnie mamy wtedy do czynienia z alergicznym nieżytem nosa, czyli katarem siennym. Jakie są objawy kataru siennego? Jak zdiagnozować alergiczne podłoże choroby? W jaki sposób uporać się z uciążliwymi objawami kataru siennego? Jakie mogą być powikłania alergicznego nieżytu nosa? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w poniższy artykule, zapraszamy do lektury.

katar sienny u kobiety

Katar sienny – co to za choroba?

Zacznijmy od początku, a więc od tego, że nos to bardzo ważna część Naszego ciała. Stanowi początek układu oddechowego, będąc jednocześnie pierwszą barierą dla powietrza dostającego się do oskrzeli i płuc, nos odpowiada za ogrzanie, oczyszczenie i nawilżenie powietrza. Ponadto jest odpowiedzialny za zmysł powonienia oraz barwę i tonację głosu. Gdy jednak dochodzi do stanu zapalnego a więc nieżytu nosa zaczynają pojawiać się uciążliwe objawy.

Nieżyt nosa to stan zapalny błony śluzowej nosa charakteryzujący się wyciekiem wodnistej wydzieliny z nosa, jej spływaniem po tylnej ścianie gardła, kichaniem, uczuciem zatkania nosa i świądem nosa. Objawy te utrzymują się przez minimum godzinę każdego dnia i trwają dłużej niż dwa dni. Przyczyny takiego stanu mogą być różne:

  • Infekcyjne
  • Alergiczne
  • Zawodowe
  • Hormonalne
  • Inne (składniki pokarmu, emocje)

a czasem nawet nie udaje się ich zidentyfikować, wtedy mamy do czynienia z idiopatycznym nieżytem nosa.

W artykule zajmiemy się jedną z przyczyn a mianowicie alergią.

Wróćmy, więc jeszcze do definicji nieżytu nosa i uściślijmy ją dla alergicznego nieżytu nosa. Katar sienny to choroba zapalna o podłożu immunologicznym spowodowana wytwarzaniem przeciwciał typu IgE w odpowiedzi na podrażnienie błony śluzowej nosa przez określony alergen.

Warto wiedzieć, że katar sienny to schorzenie szeroko rozpowszechnione na całym świecie a ilość osób dotkniętych alergicznym nieżytem nosa stale ulega zwiększeniu. W chwili obecnej szacuje się, że problem ten dotyczy około 10 do 25% populacji ludzkiej. W Polsce katar sienny zdiagnozowano u około 16% dzieci w wieku 6-7 lat, 6% dzieci w wieku 8-15 lat i aż u 25% badanych w odniesieniu do całej grupy dzieci i dorosłych.

Wydaje się, że wzrost zachorowania na katar sienny ma związek ze zmianami stylu życia, większym narażeniem na różnorodne alergeny oraz większą podatnością na stres. Wśród czynników, które mogą, (ale nie muszą!) zwiększać ryzyko wystąpienia alergicznego nieżytu nosa możemy zidentyfikować:

  • Dodatni wywiad rodzinny rodziców w kierunku atopii (a więc występowanie różnej postaci alergii u rodziców, niekoniecznie kataru, ale np. atopowego zapalenia skóry)
  • Płeć męską
  • Niską masę urodzeniową dziecka
  • Predyspozycję genetyczną związaną z obecnością „genów” podatności na alergię
  • Stale podwyższone stężenie przeciwciał IgE (stężenie powyżej 100 jm/ml u dzieci poniżej 6 roku życia)
  • Wczesne wprowadzenie do diety niemowlaka pokarmów stałych lub mieszanych
  • Narażenie niemowlaka na alergeny powietrzne (chodzi przede wszystkim o roztocza kurzu domowego)
  • Poród wiosną lub jesienią
  • Częste stosowanie antybiotyków u dzieci do 3 roku życia
  • Palenie papierosów zarówno czynne jak i bierne przez kobietę ciężarną

Katar sienny – podział

Wiemy już, czym jest katar sienny, teraz przyjrzymy się jak można podzielić alergiczny nieżyt nosa w zależności od objawów i czasu jego trwania.

Ze względu na czas trwania choroby katar sienny dzielimy na:

  • Okresowy – gdy objawy utrzymują się poniżej 4 dni w tygodniu i przez mniej niż 4 kolejne tygodnie
  • Przewlekły – gdy objawy utrzymują się przez ponad 4 dni w tygodniu oraz przez 4 kolejne tygodnie

Ze względu na intensywność występujących objawów alergiczny nieżyt nosa dzielimy na:

  • Łagodny – gdy katarowi nie towarzyszą żadne z objawów takich jak: zaburzenia snu, utrudnione wykonywanie czynności codziennych oraz rekreacyjnych, utrudnione uprawianie sportu, trudności w pracy i nauce
  • Umiarkowany lub ciężki – gdy katarowi towarzyszy przynajmniej jeden z następujących objawów: zaburzenia snu, utrudnione wykonywanie czynności codziennych oraz rekreacyjnych, utrudnione uprawianie sportu, trudności w pracy i nauce

Ze względu na rodzaj alergenu wywołującego objawy katar sienny dzielimy na:

  • Sezonowy – gdy alergen wywołujący objawy występuje w środowisku tylko w pewnym okresie roku, np. od kwietnia do czerwca
  • Całoroczny – gdy alergen wywołujący objawy obecny jest w środowisku przez cały rok

Katar sienny – co jest jego przyczyną?

Jak już wiemy z definicji katar sienny ma podłoże alergiczne, a więc mówiąc najogólniej przyczyną kataru siennego jest alergen. Pozostaje pytanie, co może być alergenem? Odpowiedź na to pytanie jest trudna, ponieważ reakcję uczuleniową może spowodować wiele rzeczy, niejednokrotnie katar sienny ma związek nie z jednym a nawet z kilkoma alergenami. Wśród nich możemy wyróżnić:

  • Alergeny powietrzno pochodne środowiska zewnętrznego a więc: pyłki drzew, traw, zbóż i chwastów oraz zarodniki grzybów pleśniowych. Alergeny tego typu cechują się: dostateczną lekkością, zdolnością do przenoszenia się na duże odległości, dużą ilością występującą w powietrzu, powszechnym występowaniem na danym terenie oraz obecnością elementu „antygenowego” wywołującego reakcję alergiczną.

Czas od momentu rozpoczęcia do zakończenia pylenia danej rośliny to zwykle najtrudniejszy w roku czas dla alergików. W zależności od tego, na co dokładnie jesteśmy uczuleni (np. brzoza, olcha, bylica, tymotka), w jakiej szerokości geograficznej mieszkamy oraz jak duże jest stężenie pyłków w Naszej okolicy objawy będą pojawiały się w różnych okresach roku z różnym nasileniem. Warto korzystać z dostępnych kalendarzy pyleń, aby sprawdzić, kiedy stężenie alergenu w powietrzu jest największe, choć nie zawsze uchroni Nas to przed katarem siennym. Należy, bowiem wspomnieć o zjawisku „uwrażliwiania” błony śluzowej nosa na dany alergen. Może dojść do sytuacji, w której błona śluzowa nosa stanie się „zbyt wrażliwa” na dany alergen, a towarzyszący chorobie stan zapalny spowoduje objawy alergii nie tylko w okresie pylenia, ale również poza Nim.

  • Alergeny powietrzno pochodne środowiska domowego, brzmi poważnie a mowa tutaj o popularnych roztoczach kurzu domowego, zarodnikach grzybów, sierści zwierząt oraz owadach.

Gatunki roztoczy odpowiedzialne za wystąpienie alergii to przede wszystkim: Dermatophagoides pteronyssinus, Dermatofagoides farinae, Euroglyphus maynei, Lepidoglyphus destructor oraz Blomia tropicalis. Roztocza żywią się Naszym złuszczonym naskórkiem, dlatego ich głównym siedliskiem są: materace, poduszki, dywany, tapicerowane meble oraz pluszowe zabawki. Poruszanie „zanieczyszczonym” materiałem powoduje rozpylenie alergenów w powietrzu. Idealnymi warunkami do namnażania się roztoczy są z kolei duża wilgotność powietrza oraz wysoka temperatura.

Alergicy często muszą zrezygnować z obecności w domu psa, kota czy też małych gryzoni – to te zwierzęta (a dokładnie ich wzbijające się w powietrze płatki skóry, gruczoły łojowe i około odbytnicze, ślina, mocz i pot) są najczęściej źródłem kataru siennego. Pamiętajmy przy tym, że mitem jest stwierdzenie, że zwierzęta z krótką sierścią są bezpieczne dla alergików, tak naprawdę bezpieczniejsze dla alergików są zwierzęta, które rzadko zrzucają sierść, a więc ich martwy naskórek rzadziej wzbija się w powietrze, do takich ras należą kudłate hawańczyki czy też komondory. Z kolei wielbicieli kotów powinna ucieszyć informacja, że w ślinie kota syberyjskiego i balijskiego znajduje się mniej białka Fel d1 odpowiedzialnego za reakcję alergiczną. Z pewnością złym wyborem będzie natomiast nagi pies meksykański, który powoduje silną reakcję uczuleniową u alergików.

Co ciekawe powodem uczulenia mogą być również…. karaluchy! Sytuacja ta występuje rzadko, warto jednak wiedzieć, że wydzieliny przewodu pokarmowego oraz chitynowa pokrywa mogą wywołać reakcję alergiczną.

  • Alergeny zawodowe – do tej pory zidentyfikowano ich ponad 250. Najczęściej kojarzą Nam się z problemami skórnymi, jednak mogą być również przyczyną alergicznego nieżytu nosa. Przykładami takich alergenów są: mąka, ziarna zbóż, izocyjaniany, pył drzewny, aldehyd glutarowy, sierść zwierząt laboratoryjnych, lateks, żywice, kleje i sole metali.
  • Alergeny pokarmowe – rzadko są przyczyną kataru siennego, niemniej obecne są przypadki alergicznego nieżytu nosa po spożyciu danego produktu, np. jabłka, orzechów.

Dobrze, mamy winowajcę – alergen, ale, w jaki sposób obca armia atakuje Nasz organizm?  Polem walki jest układ immunologiczny, wojownikami są komórki takie jak limfocyty i mastocyty a bronią szereg substancji, które są przez nie produkowane.

Katar sienny to przykład IgE- zależnej reakcji alergicznej. W trakcie pierwszego kontaktu z danym alergenem zostaje zebrana dokładna informacji o jego budowie i typie. Takie informacje zapamiętuje limfocyt B, nazywamy to jego „uczuleniem”. W trakcie kolejnego kontaktu z tym samym alergenem Nasz organizm rozpoznaje go dzięki zebranym wcześniej informacjom. Limfocyt B ulega przekształceniu do komórki nazywanej plazmocytem i zaczyna produkować przeciwciała, które mają za zadanie „zniszczyć wroga”. Jest to możliwe dzięki połączeniu się przeciwciał z komórkami zwanymi mastocytami, co w konsekwencji prowadzi do produkcji histaminy. Substancja ta poprzez działanie na naczynia krwionośne błony śluzowej nosa, jest odpowiedzialna za wystąpienie pierwszych objawów klinicznych już po kilku, kilkunastu minutach kontaktu z alergenem (a więc odpowiada za wczesną fazę reakcji alergicznej). Pojawia się świąd, kichanie oraz surowicza wydzielina z nosa. Histamina to jednak nie jedyny „produkt” reakcji alergicznej, z czasem dochodzi również do produkcji substancji nazywanych cytokinami. Odpowiadają one za rozwój stanu zapalnego i utratę powonienia a więc późną fazę rozwoju reakcji alergicznej.

Alergiczny nieżyt nosa – objawy i diagnostyka

Objawy kataru siennego każdy z Nas z pewnością wymieni bez problemu:

  • Wyciek wodnistej wydzieliny z nosa
  • Kichanie
  • Świąd nosa
  • Niedrożność nosa
  • Zapalenie spojówek

Większy problem zarówno samemu pacjentowi jak i lekarzowi może sprawić diagnostyka a szczególnie znalezienie alergenu odpowiedzialnego za występowanie uciążliwych objawów. Podstawą, bowiem diagnostyki kataru siennego jest powiązanie występujących objawów z obecnością danego alergenu. Oczywiście nie zawsze sprawa jest skomplikowana, gdy np. katar pojawia się zaraz po kontakcie ze świnką morską, alergen wydaje się oczywisty.

W sytuacji, gdy mamy podejrzenie, co do kilku alergenów, chcemy potwierdzić uczulenie na dany alergen lub wręcz przeciwnie nie wiemy, co dokładnie wywołuje reakcję uczuleniową warto sięgnąć po badania laboratoryjne i testy skórne.

W panelu badań diagnostycznych znajdziemy:

  • Punktowe testy skórne – najczęściej wykorzystywana metoda ustalenia nadwrażliwości na dany alergen. Ale uwaga! Dodatni wynik testu nie oznacza, że po kontakcie z danym alergenem pojawią się objawy kliniczne, mogą, ale nie muszą. Nawet 45% pacjentów z dodatnim testem skórnym na dany alergen nie ma żadnych objawów klinicznych. Dlatego wykonywanie testów skórnych powinno być powiązane z występowaniem objawów. Testy wykonywane „profilaktycznie”, żeby sprawdzić, na co jesteśmy uczuleni, gdy nie ma żadnych objawów nie mają sensu.
  • Stężenie alergenoswoistych przeciwciał klasy IgE we krwi obwodowej – wartość diagnostyczna tego badania jest podobna do testów skórnych, wysokie stężenie przeciwciał klasy IgE nie musi wiązać się z wystąpieniem objawów klinicznych po kontakcie z danym alergenem

Nie powinny Nas również dziwić pytania lekarza o występowanie alergii w rodzinie, ponieważ udokumentowano rodzinną skłonność do chorób alergicznych.

W diagnostyce i leczeniu kataru siennego pomoże Nam lekarz rodzinny oraz alergolog. W sytuacji występowania dodatkowych, niepokojących objawów, możemy zostać skierowani na konsultację do laryngologa.

Objawy wymagające poszerzonej diagnostyki to:

  • Przewlekłe, trudne do leczenia, zapalenie zatok przynosowych lub ucha
  • Jednostronny katar
  • Krwawienie z nosa
  • Nowopowstałe skrzywienie przegrody nosowej

Jakie więc choroby w takich sytuacjach może wykluczyć alergolog?

  • Mechaniczne upośledzenie drożności nosa
  • Nowotwór
  • Chorobę ziarniniakowatą
  • Zaburzenia ruchomości rzęsek
  • Wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego

Katar sienny – jak go wyleczyć?

Sposób na pozbycie się alergicznego nieżytu nosa jest bardzo prosty, niestety w wielu przypadkach praktycznie niewykonalny – pozbyć się alergenu z otoczenia! U pacjentów uczulonych np. na sierść świnki morskiej sprawa wydaje się prosta, Nasz pupil będzie musiał znaleźć nowy dom. Co z osobami uczulonymi np. na kurz? Trudno wyeliminować go całkowicie z domu…

W walce z katarem siennym przychodzi Nam z pomocą farmakoterapia oraz immunoterapia swoista, czyli odczulanie.

Wśród leków stosowanych w leczeniu kataru siennego znajdziemy przede wszystkim leki przeciwhistaminowe, blokujące produkcję histaminy odpowiedzialnej za reakcję alergiczną. W chwili obecnej nie stosuje się już leków tzw. pierwszej generacji, ponieważ mają one sporo skutków ubocznych, niekorzystnie wpływają one na ośrodkowy układ nerwowy oraz serce. W związku z tym aktualnie stosuje się leki przeciwhistaminowe drugiej generacji. Część z dostępnych na rynku preparatów możemy kupić bez recepty, większe dawki i ilości przepisywane są przez lekarzy. W lekach drugiej generacji doustnych i donosowych znajdziemy substancje takie jak:

  • Cetyryzyna – znajduje się w lekach takich jak: Alermed, Alerzina, Allertec, Amertil, CetAlergin, Cetip, Cetirizine, Cetrix, Letizen, Zyrtec oraz Cirrus (w tym przypadku w połączeniu z pseudoefedryną)
  • Lewocetyryzyna – znajduje się w lekach takich jak: Ahist, Cezera, Contrahist, Lecetax, Levocedo, Levocetrizine Genotoprim, Lirra, Nossin, Votrezin, Xyzal, Zenaro, Zyx
  • Loratadyna – znajduje się w lekach takich jak: Aleric Lora, Claritine, Flonidan, Loratadyna Galena, Loratan oraz Claritine Active i Duo (w tym przypadku w połączeniu z pseudoefedryną)
  • Desloratadyna – znajduje się w lekach takich jak: Aerius, Alerdes, AlergoTeva, Aleric, Dasselta, Dehistar, Delorissa, Delortan, Deslodyna, Desloratadine, Desloratadyna Apotex, Dynid, Goldesin, Hitaxa, Jovesto, Laboratoria Polfa Łódź Alergo Max, Teslor
  • Feksofenadyna – znajduje się w lekach takich jak: Allegra, Fexofast, Telfast, Telfexo
  • Azelastyna – znajduje się w kroplach oraz aerozolach takich jak Allergodil i Azelastin
  • Lewokabastyna – znajduje się w aerozolu do nosa Histimet

Leki przeciwhistaminowe mają największą skuteczność w leczeniu wydzieliny z nosa, kichania i świądu nosa. Gdy występuje problem z niedrożnością nosa a katar sienny jest mocno nasilony konieczne staje się wdrożenie glikokortykosteroidów. Podawane donosowo cechują się dobrą tolerancją a stosowane nawet przez długi czas nie powodują zaniku błony śluzowej nosa. Oczywiście nie znaczy to, że podczas stosowania glikokortykosteroidów nigdy nie występują działania niepożądane (uczucie suchości w nosie, niewielkie krwawienie czy tworzenie się strupów), są one jednak łagodne i krótkotrwałe.

Istnieje również grupa leków nazywanych kromonami, leki te zmniejszają stan zapalny, jednak ich działanie jest słabsze od leków przeciwhistaminowych i glikokortykosteroidów. Z tego względu często stosuje się je u dzieci bądź pacjentów z astmą, leki te mają postać kropli do oczu bądź aerozoli do nosa. Do kromonów zaliczamy leki takie jak: Alleoptical, Allergo-COMOD, Allergocrom, CromoHexal, Cusicrom, Polcrom oraz Vividrin.

U pacjentów z astmą w leczeniu kataru siennego stosuje się również leki przeciwleukotrienowe, a u pacjentów z bardzo obfitą wydzieliną ipratropium.

Pamiętajmy! Aby leczenie było skuteczne konieczne jest regularne przyjmowanie leków, zwłaszcza w kontakcie z alergenem.

Jedynym skutecznym sposobem na pozbycie się alergii i uniezależnienie od leków przeciwalergicznych jest zastosowanie immunoterapii swoistej. Taka terapia ma zwykle postać podskórnych iniekcji, choć istnieje również immunoterapia doustna, ta druga nie jest niestety refundowana a jej koszt to około 1000 – 1500zł rocznie. W pierwszym przypadku musimy regularnie zgłaszać się do poradni alergologicznej na przyjmowanie zastrzyków, w drugim przypadku wystarczy codziennie przyjmowanie tabletki podjęzykowej lub wypicie specjalnego roztworu. Odczulanie możliwe jest u pacjentów, u których zidentyfikano czynniki uczulające i wykazano podwyższone stężenie przeciwciał w klasie IgE swoistych dla danego alergenu. Immunoterapia polega na podawaniu stopniowo wzrastających dawek wyciągu z określonego alergenu, takie postępowanie ma za zadanie „nauczyć” Nasz organizm tolerancji i złagodzić objawy kolejnego kontaktu z alergenem. Osoby decydujące się na odczulanie muszą pamiętać, że to długotrwały proces trwający kilka lat, początkowo dawki są niskie i podawane często, z czasem zwiększa się ilość alergenu i wydłuża czas pomiędzy kolejnymi dawkami. Wszystko po to, aby nie doprowadzić do wstrząsu anaflikatycznego, który mógłby mieć poważne konsekwencje.

Warto na koniec zaznaczyć, że nie powinniśmy lekceważyć uciążliwych objawów alergii, ponieważ z każdym kolejnym sezonem pylenia czy też w miarę upływu czasu objawy alergii mogą się nasilać doprowadzając co rozwoju tak zwanego „marszu alergicznego”, a więc z pozoru niewinny katar może skończyć się astmą oskrzelową.

5/5 - (2 votes)

Więcej artykułów i porad:

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)- przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie Nebulizacja robiona nebulizatoremNebulizacja – czym jest, u kogo stosować, jak dobrać nebulizator? Zapalenie gardłaZapalenie gardła – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie