Zaktualizowano: 24 października.2022 r.

Choroby wątroby dotykają wielu osób, a ich podłoże może mieć związek z wirusami, alkoholem czy też niewłaściwą dietą. Jednym z przykładów jest niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby (NAFLD). Schorzenie to ma ścisły związek z Naszą dietą a wynika z odkładania się komórek tłuszczowych w wątrobie. Objawy występujące w NAFLD są niespecyficzne, stąd często choroba ta pozostaje niezdiagnozowana przez wiele lat. Po wykonaniu badania ultrasonograficznego oraz biopsji wątroby niezbędne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia, polegającego przede wszystkim na zmianie stylu życia. Jak rozwija się niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby? Jakie są objawy NAFLD? Jak zdiagnozować chorobę? Jakie powikłania niesie ze sobą stłuszczenie wątroby? Jak wyleczyć NAFLD? Sprawdź w poniższym artykule.

waga

Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby – co to za choroba?

Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby (NAFLD) to schorzenie wprowadzone do słownika medycznego w 1980 roku przez Ludwiga, w którym dochodzi do nadmiernego odkładania się związków tłuszczowych w obrębie hepatocytów, czyli komórek wątroby. Nie oznacza to jednak, że w warunkach fizjologicznych Nasza wątroba jest wolna od tłuszczu, prawidłowo stanowi on od 3 do 5% masy wątroby, gdy jednak wartość ta przekracza 5% możemy stwierdzić stłuszczenie wątroby. Związkami, które odkładają się w hepatocytach są przede wszystkim trój glicerydy, ale również obco brzmiące pochodne sfingozyny i fosfatydy oraz estry cholesterolu.

Przyczyny nadmiernego odkładania się tłuszczów w wątrobie mogą być rożne (szczegółowo omówione zostaną w dalszej części artykułu):

  • Alkohol
  • Leki
  • Wirusy
  • Toksyny
  • Choroby genetyczne
  • Żywienie pozajelitowe
  • By-pass jelitowy

Gdy jednak wszystkie te przyczyny zostaną wyeliminowane, szczególne nadmierne spożywanie alkoholu (a więc gdy dzienna dawka alkoholu przekracza 20g), można podejrzewać niealkoholową chorobę stłuszczeniową wątroby (NAFLD). Możemy mieć również do czynienia z sytuacją, w której stłuszczenie wątroby wynika z jednego z wymienionych czynników, za wyjątkiem alkoholu, wtedy rozpoznajemy wtórną postać stłuszczenia wątroby (wtórne NAFL).

Z punktu widzenia biologii komórki nadmierne odkładanie się tłuszczów w wątrobie może być powiązane z:

  • Wzmożonym napływem kwasów tłuszczowych do wątroby
  • Zwiększoną syntezą (powstawaniem) kwasów tłuszczowych
  • Zmniejszeniem intensywności przemian kwasów tłuszczowych w komórkach wątroby
  • Zaburzeniem uwalniania lipoprotein z wątroby
  • Zwiększonym napływem węglowodanów do wątroby i ich przemianą w kwasy tłuszczowe

Każdy z wymienionych wyżej procesów skutkuje zwiększeniem ilości tłuszczu w wątrobie i otłuszczeniem hepatocytów.

Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby (niezależnie od tego czy choroba ta wynika ze stylu życia czy też jest powiązana z wirusami, lekami i innymi chorobami) może mieć kilka podtypów, rozpoznaje się je na podstawie szczegółowego badania histopatologicznego, i tak wyróżniamy:

  • Proste stłuszczenie wątroby (typ I)
  • Stłuszczenie wątroby powikłane procesem zapalnym(typ II)
  • Stłuszczenie z uszkodzeniem wątroby lub ze zwyrodnieniem balonowatym (typ III)
  • Stłuszczenie z włóknieniem sinusoidalnym lub ciałkami Mellory´ego (typ IV)

O ile typ I jest najłagodniejszą postacią, która nie daje wyraźnych objawów klinicznych, pozostałe typy (II, III, IV) powiązane są z procesem zapalnym u uszkodzeniem wątroby, mają one cięższy przebieg i co najgroźniejsze mogą skutkować marskością wątroby i rakiem wątrobowokomórkowym. Możemy, więc podzielić niealkoholową chorobę stłuszczeniową wątroby (NAFLD) na dwie grupy: niealkoholowe stłuszczenie bez stanu zapalnego (NAFL) oraz niealkoholowe zapalne stłuszczenie wątroby (NASH).

Zdecydowanie częściej występuje NAFL, jednak niewłaściwy tryb życia może skutkować pojawieniem się NASH.

Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby – kogo może dotyczyć?

Odpowiedź na to pytanie jest bardzo prosta, niestety każdego z Nas niezależnie od wieku i statusu społecznego, dobra wiadomość to taka, że możemy chorobie tej skutecznie przeciwdziałać, o czym powiemy później.

Częstość występowania NAFLD w Polsce określa się na około 15% społeczeństwa, co oznacza, że chorych jest nawet 6 mln osób, a liczba ta stale rośnie! Taki procent to średnia europejska, w Ameryce dotyczy to nawet 23% społeczeństwa. Uważa się, że NAFLD to najczęstsza przyczyna wzrostu aktywności aminotransferaz (ALAT, ASPAT) wątrobowych.

Najczęściej choroba ta stwierdzana jest wśród osób w wieku od 40 do 60 lat, choć coraz częściej stwierdzana jest u osób młodszych, a nawet dzieci, co ma ścisły związek z ich sposobem odżywiania.

Co ważne NAFLD dotyczy od 30 do 50% osób z cukrzycą typu II, od 25 do 90% pacjentów z otyłością, około 90% pacjentów z hiperlipidemią oraz 30% pacjentów z zespołem metabolicznym (a więc pacjentów z równoczesnym występowaniem kilku czynników spośród: cukrzycy, otyłości, nadciśnienia tętniczego, zaburzeń lipidowych, insulino oporności). Wymienione schorzenia to podstawowe czynniki ryzyka rozwoju niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby.

Progresja NAFLD do NASH, a więc pojawienie się stanu zapalnego dotyczy około 15% chorych, u kolejnych 20% pacjentów z NASH może rozwinąć się marskość wątroby, a u 10% pacjentów z marskością wątroby wystąpi rak wątrobowokomórowy.  Ponadto ryzyko progresji NAFLD do NASH wzrasta u osób z zespołem metabolicznym.

Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby – jakie są czynniki ryzyka rozwoju choroby?

Otyłość, cukrzyca typu II oraz hiperlipidemia to podstawowe czynniki ryzyka, które już znamy. Najsilniejszym z nich jest plaga Naszych czasów, czyli otyłość. Nadmierna masa ciała wpływa na działanie układu sercowo-naczyniowego, metabolizm Naszego organizmu oraz układ hormonalny, doprowadzając do szeregu zaburzeń.

Pozostałe czynniki ryzyka rozwoju NAFLD to:

  • Płeć męska
  • Pochodzenie hiszpańskie
  • Nadciśnienie tętnicze
  • Podeszły wiek
  • Gwałtowne zmniejszenie masy ciała u osób otyłych
  • Nadmierne spożywanie węglowodanów
  • Zaburzenia perystaltyki jelitowej
  • Zaburzenia hormonalne (zespół policystycznych jajników, niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki mózgowej)
  • Żywienie pozajelitowe
  • Choroby związane z zaburzeniami przemian lipidowych (choroba Andersen, zespól Webera i Christiana)
  • Narażenie na związki toksyczne (tetra chlorek węgla, sole baru, fosfor, chlorowane węglowodory, dwusiarczek węgla)
  • Stosowanie leków takich jak: tetracyklina, bleomycyna, puromycyna, tamoksifen, warfaryna, salicylany, wysokie dawki witaminy A, metotreksat, glikokortyosteroidy, leki antyretrowirusowe, amiodaron, dilitiazem, metotreksat, walproinian sodu. Cytostatyki

Pacjenci stosujący wymienione leki lub cierpiący na powyższe schorzenia powinni, więc szczególnie zadbać o swoją wątrobę i zmodyfikować styl życia.

Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby – jak wygląda mechanizm powstawania NAFLD?

Wiemy już, czym jest NAFLD oraz jakie są czynniki ryzyka rozwoju choroby, wciąż pozostaje pytanie jak dochodzi do rozwoju niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby.

Najbardziej znana jest koncepcja dwóch uderzeń Daya i Jamesa. Zgodnie z tą teorią pierwsze uderzenie ma związek z gromadzeniem się tłuszczów w wątrobie, jako efekt nadmiernej kumulacji trójglicerydów, co z kolei nierozerwalnie wiąże się z zaburzeniem metabolizmu tłuszczów i nierównowagą pomiędzy ich powstawaniem a przetwarzaniem. Uważa się, że ważnym elementem tego procesu jest fakt insulinooporności, a więc upośledzonej reakcji tkanek Naszego organizmu na insulinę. Hormon ten wpływa na przemianę glukozy i kwasów tłuszczowych, gdy jednak komórki stają się „niewrażliwe” na insulinę ilość glukozy i kwasów tłuszczowych wzrasta.

Drugie uderzenie w teorii Daya i Jamesa ma związek z rozwojem stresu oksydacyjnego w obrębie siateczki śródplazmatycznej (odpowiedzialnej w komórkach Naszego organizmu za przemianę białek), wytwarzaniem wolnych rodników tlenowych uszkadzających prawidłowe komórki i aktywujących wytwarzanie prozapalnych białek. W rezultacie tych procesów dochodzi do rozwoju stanu zapalnego.

Ostatnie badania wykazały, że w rozwoju NAFLD duży udział mają również bakterie jelitowe. U osób otyłych skład flory jelitowej jest nieco inny, co może przyczyniać się do stanu zapalnego śluzówki jelita i wzrostu jej przepuszczalności dla substancji zapalnych. Związki powstające na skutek metabolizmu białek prozapalnych aktywują z kolei procesy zapalne w wątrobie.

Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby – jakie objawy kliniczne powoduje NAFLD?

NAFLD to choroba, która zwykle nie powoduje dolegliwości, zwłaszcza, gdy stłuszczenie wątroby nie jest duże. Z drugiej strony objawy, które mogą wystąpić są dość niespecyficzne i mogą wynikać z innej choroby, np. cukrzycy, otyłości.

Do objawów występujących w przebiegu NAFLD możemy zaliczyć:

  • Uczucie zmęczenia
  • Złe samopoczucie
  • Obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej
  • Zaburzenia snu
  • Ból i dyskomfort w prawym podżebrzu
  • Pajączki naczyniowe
  • Zaczerwienienie dłoni
  • Powiększenie wątroby (hepatomegalia) i śledziony (splenomegalia)
  • Objawy nadciśnienia wrotnego (w zaawansowanej chorobie, do objawów tych należą: wodobrzusze oraz poszerzone żyły krążenia obocznego widoczne na skórze brzucha)

Nasilenie objawów ma ścisły związek z wielkością stłuszczenia wątroby jak również z progresją NAFLD do NASH.

Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby – jak zdiagnozować NAFLD?

Diagnostyka NAFLD jest dość trudna z uwagi na „utajniony” charakter i często brak objawów klinicznych, choroba ta może zostać wykryta przypadkowo podczas diagnostyki innych schorzeń.

Gdy jednak występujące objawy kliniczne nakierunkują Nas na podejrzenie choroby wątroby konieczna będzie szczegółowa diagnostyka, której podstawą są: szczegółowy wywiad lekarski, badania obrazowe i biopsja wątroby. Lekarz podczas wywiadu zada Nam pytanie o częstość spożywania alkoholu, to bardzo ważne pytanie, ponieważ kluczowym elementem postawienia rozpoznania NAFLD jest wykluczenie związku choroby z alkoholem. W trakcie diagnostyki konieczne jest również wykluczenie innych chorób wątroby takich jak: wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C oraz chorób metabolicznych wątroby.

W celu oceny funkcjonowania wątroby i zaawansowania choroby lekarz może zlecić wykonanie badań laboratoryjnych takich jak:

  • Stężenie aminotransferaz wątrobowych (AST i ALT), wartości te są zwykle podwyższone
  • Stężenie gammaglutamylotransferazy (GGTP)
  • Czas protrombinowy
  • Stężenie albuminy
  • Stężenie bilirubiny
  • Poziom glukozy we krwi (w celu wykluczenia cukrzycy i zaburzeń gospodarki węglowodanowej)
  • Profil lipidowy (w celu stwierdzenia zaburzeń lipidowych)
  • Stężenie żelaza i ferrytyny (parametry te mogą być podwyższone u osób z NAFLD)

Po wywiadzie lekarskim i badaniach laboratoryjnych kolejnym elementem diagnostyki są badania obrazowe. W Polsce ograniczają się one zwykle do USG, choć zaleca się tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny. Badania te ujawniają zwiększoną echogeniczność wątroby wynikającą z jej stłuszczenia, co ważne diagnostyka obrazowa nie pozwala na odróżnienie NAFLD od NASH.

Ostateczne rozpoznanie NAFLD może zostać postawione na podstawie biopsji wątroby i badania histopatologicznego. Z uwagi na inwazyjność tego badania, gdy objawy kliniczne nie są mocno nasilone a badania laboratoryjne nie pokazują istotnych odchyleń diagnostykę ogranicza się do badań obrazowych. W zaawansowanych przypadkach wykonuje się biopsję w celu potwierdzenia stłuszczenia wątroby, oceny jego zaawansowania oraz wykluczenia obecności innych zmian chorobowych. Sama biopsja wykonywana jest w znieczuleniu, przez skórę pod kontrolą USG pobiera się fragment wątroby do badań.

Niealkoholowa choroba stłuszczeniowa wątroby – jak leczy się NAFLD?

Wciąż nie opracowano jednolitych standardów leczenia NAFLD, wiadomo jednak, że leczenie to jest złożone i opiera się przede wszystkim na zmianie stylu życia oraz stosowaniu określonych leków.

W bardzo zaawansowanych przypadkach, gdy dochodzi do rozwoju marskości wątroby lub raka wątrobowo komórkowego rozważa się przeszczep wątroby, jednak to poważny zabieg obarczony komplikacjami.

Na czym więc opiera się leczenie NAFLD?

  • Dieta, dieta i jeszcze raz dieta, bardzo ważny element leczenia NAFLD! – osoby z NAFLD powinny przestrzegać diety niskokalorycznej, bogatej w nienasycone kwasy tłuszczowe i naturalne antyoksydanty (witamina A, C). Osoby otyłe powinny postarać się zredukować masę ciała, pamiętając, że pożądana utrata wagi to 1 kg na tydzień.
  • Wysiłek fizyczny – pacjentom z NAFLD zaleca się 30 minut aktywności od 3 do 5 razy w tygodniu, wskazane aktywności to marsz lub pływanie. Wysiłek fizyczny ułatwia redukcję masy ciała, zwiększa wrażliwość komórek na insulinę oraz pomaga zmniejszyć aktywność enzymów wątrobowych.
  • Terapia behawioralna – coraz popularniejszy element diagnostyki, pomaga pacjentowi zmienić styl życia i w pełni zaangażować się w proces leczenia. Terapia ta może być realizowana w ramach indywidualnych spotkań z psychologiem, terapii grupowej czy też spotkań z dietetykiem.
  • Leczenie farmakologiczne – wśród leków stosowanych w leczeniu NAFLD znajdziemy: N-acetylocysteinę (fosfolipid działający ochronnie na komórki wątroby i zmniejszający poziom ALT), adiponektynę (hormon, który hamuje powstawanie kwasów tłuszczowych), pioglitazon lub metforminę (to leki przeciwcukrzycowy stosowany u pacjentów z cukrzycą typu 2, który wpływa też na zmniejszenie otyłości brzusznej), witaminę E (jej stosowanie należy uzgodnić z lekarzem prowadzącym, ponieważ stosowana w wysokich dawkach ma sporo efektów ubocznych), fibraty i statyny (to leki stosowane u pacjentów z zaburzeniami lipidowymi).
  • Leczenie chirurgiczne – a dokładniej operacja bariatryczna, wykonywana jest u osób z otyłością olbrzymią lub u pacjentów otyłych, u których modyfikacja stylu życia i dieta nie przynoszą rezultatów. Zmniejszenie masy ciała wiąże się ze zmniejszeniem poziomu stłuszczenia wątroby.

Zadbajmy, więc już teraz o Naszą wątrobę, aby w przyszłości uniknąć stłuszczenia!

5/5 - (2 votes)

Więcej artykułów i porad:

Niestrawność, ból brzuchaNiestrawność – przyczyny, diagnostyka, leczenie, domowe sposoby Pierścień Kaysera i Fleischera – objaw choroby Wilsona występujący w postaci złocistego lub złocisto-brązowego przebarwienia rogówkiChoroba Wilsona – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania Zespół Zollingera- EllisonaZespół Zollingera- Ellisona – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie