Aktywność anty-Xa – opis badania, wskazania do wykonania, norma, interpretacja wyników, cena

Zaktualizowano: 24 października.2022 r.

Aktywność anty- Xa to jedno z badań laboratoryjnych wykonywanych w ramach diagnostyki zaburzeń krzepnięcia. W wielu sytuacjach klinicznych niezbędne jest podawanie leków przeciwkrzepliwych, między innymi heparyny. W celu monitorowania skuteczności leczenia można oznaczyć aktywność anty-Xa, która ściśle koreluje z działaniem zastosowanych leków. W jakich sytuacjach zleca się aktywność anty-Xa? Na czym polega badanie aktywności anty-Xa? Jak przygotować się do badania? Jakie są zakresy wartości referencyjnych dla aktywności anty-Xa? W jaki sposób zinterpretować uzyskany wynik? Sprawdź w poniższym artykule.

Aktywność anty-Xa- co to za badanie?

W niektórych chorobach, jak np. żylna choroba zatorowo-zakrzepowa czy też po zabiegach chirurgicznych niezbędne jest stosowanie odpowiedniej profilaktyki przeciwzakrzepowej. Z pewnością wielu z Nas będzie ją kojarzyć ze zlecanymi przez lekarza zastrzykami „do brzucha”, stosowanymi np. po złamaniach.

Wśród leków stosowanych w profilaktyce przeciwzakrzepowej znajdziemy: heparynę (niefrakcjonowaną oraz drobnocząsteczkową), heparynoidy oraz tzw. nowe leki przeciwzakrzepowe. Niezależnie od rodzaju stosowanej substancji, ma ona za zadanie hamować proces krzepnięcia krwi poprzez wpływ na białka biorące udział w krzepnięciu krwi. Warto jednak zanim opowiemy o samym badaniu, bliżej przyjrzeć się stosowanym lekom oraz procesowi krzepnięcia krwi.

W odpowiedzi na uszkodzenie naczyń krwionośnych lub tkanek uruchomiony zostaje w Naszym organizmie proces krzepnięcia, dzięki, któremu nie pozbywamy się zbyt dużej ilości krwi przy najdrobniejszym skaleczeniu. Z punktu widzenia biologii krzepnięcie to dość skomplikowany proces związany z pobudzeniem i zlepianiem się płytek krwi oraz aktywacją szeregu białek – tak zwanych czynników krzepnięcia, w efekcie tych procesów w miejscu uszkodzenia tworzy się czop, a następnie popularny „strup”. Niestety proces ten nie zawsze przebiega prawidłowy, możemy mieć do czynienia ze zbyt wolnym krzepnięciem lub wręcz przeciwnie ze stanem nadkrzepliwości.

Często problem nadkrzepliwości jest związany z zabiegami chirurgicznymi bądź zakrzepicą żył głębokich. Niestety to poważny problem, ponieważ zakrzepy tworzące się w żyłach i tętnicach mogą utrudniać przepływ krążącej krwi i doprowadzać do uszkodzenia sąsiednich tkanek. Ponadto fragment skrzepu może się oderwać i powędrować do serca i płuc, powodując zatorowość płucną lub zawał serca, stany bezpośrednio zagrażające życiu. W przypadku kobiet ciężarnych fragment skrzepu może być nawet przyczyną poronienia.

To właśnie, dlatego leki przeciwzakrzepowe pełnią ogromną rolę w leczeniu wielu schorzeń i w profilaktyce powikłań zakrzepowych.

Jednym z szeroko stosowanych leków przeciwzakrzepowych jest heparyna. Lek ten działa na białko o nazwie antytrombina, co powoduje zahamowanie aktywności czynników krzepnięcia, szczególnie czynników Xa oraz IIa. W zależności od wielkości cząsteczki, drogi podawania oraz siły działania możemy wyróżnić heparynę drobnocząsteczkową (LMWH) oraz niefrakcjonowaną (UFH).

Heparyna drobnocząsteczkowa to substancja o małej masie cząsteczkowej, podawana w formie zastrzyków podskórnych, działająca przede wszystkim na czynnik Xa. Z kolei w skład heparyny niefrakcjonowanej wchodzą cząsteczki zarówno o małej jak i dużej masie cząsteczkowej, lek ten podawany jest dożylnie, a jego działanie obejmuje zarówno hamowanie czynnika Xa jak i IIa. Z uwagi na zróżnicowane działanie heparyny niefrakcjonowanej, jej podawanie powinno być skutecznie monitorowane przy użyciu dostępnych badań laboratoryjnych. Dzięki temu możemy zapobiec zakrzepom, gdy dawka heparyny jest zbyt niska, bądź krwotokom, gdy dawka leku byłaby za wysoka.

 Kolejną grupę leków przeciwzakrzepowych stanowią:

• Heparynoidy (najpopularniejsze leki to: fondaparinuks (nazwa handlowa Arixtra) oraz danaparoid (nazwa handlowa Orgaran)
• Tak zwane „nowe leki przeciwzakrzepowe”, do których należą” rywaroksaban (nazwa handlowa Xarelto) oraz apiksaban (nazwa handlowa Eliquis)

Wymienione wyżej substancje hamują aktywność wyłącznie czynnika Xa, co w rezultacie zapobiega tworzeniu się zakrzepów.

Wróćmy, więc do początku, na czym polega badanie aktywności anty-Xa? Otóż, jest to badanie mające na celu ocenę aktywności leków hamujących czynnik krzepnięcia Xa.

Aktywność anty-Xa – wskazania do badania

Warto wiedzieć, w jakich sytuacjach lekarz może skierować Nas na badanie:

• Monitorowanie leczenia i dostosowanie dawki heparyny niefrakcjonowanej
• Ocena skuteczności leczenia heparyną u pacjentów wykazujących tzw. „heparyno oporność”, a więc niereagujących na stosowane dawki leku
• Monitorowanie leczenia u pacjentów z obecnym antykoagulantem toczniowym we krwi
• Monitorowanie leczenia heparyną u pacjentów z niewydolnością nerek (szczególnie, gdy klirens kreatyniny wynosi od 30 do 60 ml/min, poniżej 30 ml/min nie podaje się heparyny)
• Monitorowanie leczenia heparyną drobnocząsteczkową u pacjentów ze znacznym odchyleniem od prawidłowej masy ciała (a więc u pacjentów z BMI powyżej 30 kg/m² lub masą ciała poniżej 40 kg)
• Monitorowanie leczenia heparyną drobnocząsteczkową u kobiet ciężarnych
• Monitorowanie leczenia heparyną drobnocząsteczkową w przypadku pacjentów z dużym ryzykiem krwawień
• Podejrzenie przedawkowania leków przeciwzakrzepowych

Pamiętajmy, że badanie aktywności anty-Xa nie należy do badań często zlecanych przez lekarzy, zwykle w celu monitorowania skuteczności leczenia przeciwzakrzepowego stosują oni popularniejsze badania laboratoryjne, takie jak aPTT (czas kaolinowo-kefalinowy). Jednak w niektórych sytuacjach badanie to nie jest wystarczające i konieczne staje się wykonanie bardziej precyzyjnego testu laboratoryjnego, jakim jest ocena aktywności anty-Xa.

Aktywność anty-Xa – w jaki sposób przygotować się do badania?

Oznaczenie aktywności anty-Xa to badanie laboratoryjne wykonywane z krwi obwodowej. Choć samo pobranie krwi nie jest skomplikowaną procedurą należy pamiętać, aby zgłosić się do laboratorium w ściśle określonym czasie i zabrać ze sobą przyjmowany lek lub karteczkę z nazwą preparatu.

Kiedy więc zgłosić się na pobranie krwi? Dokładna odpowiedź zależy od rodzaju leku, który przyjmujemy, ale z zasady chodzi Nam o moment, w którym stężenie leku we krwi będzie najwyższe, czyli:

• 4 godziny po wstrzyknięciu leku przeciwzakrzepowego
• Czas ten może być wydłużony do 6 godzin dla leków: Innohep i Fraxodi
• 6 godzin po podaniu leku Orgaran

Informacja o stosowany leku jest bardzo ważna dla diagnosty laboratoryjnego wykonującego badanie oraz przygotowującego końcowy wynik, ponieważ zakresy wartości referencyjnych są różne dla poszczególnych preparatów.

Ponadto przyjęte zakresy prawidłowej aktywności anty-Xa mogą różnić się pomiędzy laboratoriami, dlatego pamiętajmy, gdy chcemy porównać wyniki z różnych okresów czasowych wykonujmy badanie w tym samym laboratorium, dzięki temu unikniemy problemów interpretacyjnych.

Aktywność anty-Xa – zakres wartości referencyjnych

Jak już wspominaliśmy zakres prawidłowych wartości może nieznacznie różnić się pomiędzy laboratoriami, nie jest to jednak powód do niepokoju, wynika to ze specyfiki metody i sprzętu stosowanego w danym laboratorium.

Przyjmuje się, że aktywność anty-Xa powinna mieścić się w przedziale:

• 0,1 – 0,3 IU anty-Xa/ml dla heparyny drobnocząsteczkowej (Fragmine, Fraxiparine, Fraxodi, Innohep, Lovenox), w przypadku postępowania zapobiegawczego, np. przy dłuższym unieruchomieniu
• 0,5 – 1,0 IU anty-Xa/ml dla heparyny drobnocząsteczkowej (Fragmine, Fraxiparine, Fraxodi, Innohep, Lovenox), podawanej w dwóch wstrzyknięciach, w postępowaniu leczniczym
• < 1,8 IU anty0Xa/ml dla heparyny drobnocząsteczkowej (Fragmine, Fraxiparine, Fraxodi, Innohep, Lovenox), podawanej w jednym wstrzyknięciu, w postępowaniu leczniczym
• 0,3 – 0,6 IU antyX-a/ml dla heparyny niefrakcjonowanej (np. Coaparin)
• 1,0 -1,4 µg/ml dla leków syntetycznych zawierających fondaparinuks (nazwa handlowa Arixtra), rywaroksaban (nazwa handlowa Xarelto) i apiksaban (nazwa handlowa Eliquis)

Gdy wynik Naszego badania mieści się w podanych przedziałach wartości referencyjnych, możemy uznać, że dawka leku jest odpowiednia a leczenie skuteczne. W przypadku zbyt małych wartości lekarz rozważy konieczność zwiększenia stosowanej dawki, z kolei w przypadku wyniku przekraczającego podany zakres z pewności zapadnie decyzja o zmniejszeniu ilości przyjmowanej heparyny.

Heparyna a małopłytkowość

Przy okazji badań laboratoryjnych powiązanych z leczeniem heparyną warto wspomnieć o małopłytkowości indukowanej heparyną. To jedno z groźnych działań niepożądanych mogących wystąpić podczas przyjmowania leku, wymagające natychmiastowego odstawienia heparyny.

Małopłytkowość indukowana heparyną, inaczej HIT, ma związek z tworzeniem się agregatów („zlepów”) płytek krwi pod wpływem heparyny, a następnie usuwania powstałych kompleksów z organizmu. W rezultacie drastycznie spada liczba płytek krwi (do około 30-50 G/l), oraz co wydaje się paradoksalne, zwiększa się ryzyko zakrzepów, którym tak naprawdę heparyna powinna przeciwdziałać. Uznaje się, że mechanizm ten ma związek z nieprawidłowym pobudzeniem Naszego układu immunologicznego.

Dlatego kolejnym istotnym badaniem laboratoryjnym w trakcie leczenia heparyną jest monitorowanie poziomu płytek krwi, a w razie ich dużego spadku szybka reakcja lekarza i zmiana leczenia. Przy czym nie należy bać się niewielkiego spadku liczby płytek krwi (do wartości 100-150 G/l) w pierwszych dniach stosowania heparyny, może pojawić się u około 20% pacjentów, poziom płytek krwi wraca jednak szybko do normy.

Poziom aktywności anty-Xa można wykonać w wielu laboratoriach, cena badania wykonanego bez zlecenia lekarskiego, waha się w granicach 90 do nawet 300zł (średnia cena to około 150zł). Na wynik badania laboratoryjnego czeka się około 5-10 dni roboczych.

Marta Zacharczuk

Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.

Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.

Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.

Więcej artykułów i porad:

17-hydroksykortykosteroidy w DZM Jak interpretować wynik badania laboratoryjnego? Czym jest norma i zakres wartości referencyjnych? 17 hydroksyprogesteron- opis badania, wskazania, interpretacja wyniku Krew w kale – przyczyny, testy na krew utajoną w kale, leczenie ACTH (hormon adrenokortykotropowy) – opis badania, wskazania do wykonania, interpretacja wyniku Alfa-fetoproteina (AFP) – opis badania, wskazania do wykonania, interpretacja wyniku ARO (aktywność reninowa osocza) – opis badania, wskazania, normy, interpretacja wyniku, cena Albumina – opis badania, wskazania, normy, interpretacja wyniku, cena Aldolaza – opis badania, wskazania, normy, interpretacja wyniku, cena Rodzaje testów na koronawirusa (COVID 19) – jak działają i czym się różnią? Aldosteron- opis badania, wskazania, normy, interpretacja wyniku, cena Testosteron – opis badania, wskazania, normy, interpretacja wyniku, cena