Alfa-fetoproteina (AFP) – opis badania, wskazania do wykonania, interpretacja wyniku

Zaktualizowano: 24 października.2022 r.

Alfa-fetoproteina to białko wydzielane przez tkanki płodu oraz komórki nowotworowe. Stężenie AFP ma duże znaczenie w diagnostyce schorzeń wątroby oraz w diagnostyce prenatalnej. W jakich sytuacjach należy oznaczyć poziom alfa-fetoproteiny? Jak przygotować się do badania? Jakie są normy stężenia alfa-fetoproteiny? W jaki sposób należy zinterpretować wynik badania laboratoryjnego? Sprawdź w poniższym artykule?

Alfa – fetoproteina – co to takiego?

Alfa – feto proteina to białko o masie 70 kDa wytwarzane w warunkach fizjologicznych przez komórki wątroby płodu oraz komórki zarodkowego pęcherzyka żółtkowego. W związku z tym zwiększone stężenie AFP możemy zaobserwować u kobiet w ciąży oraz noworodków w momencie urodzenia, po porodzie poziom alfa-fetoproteiny u dzieci spada i ulega normalizacji około 1 roku życia. W okresie życia płodowego AFP odpowiada między innymi za utrzymanie ciśnienia onkotycznego oraz transport substancji.

Uwaga! Prawidłowy poziom AFP to wartość poniżej 15 ng/ml.

Podwyższenie poziomu AFP może mieć związek z szeregiem chorób, między innymi nowotworami wątroby, przewlekłymi schorzeniami wątroby, nowotworami zarodkowymi, polipowatością jelit, chorobą Leśniewskiego-Crohna, chorobą Louis-Bar, niedoborem α-1 antytrypsyny oraz występowaniem wad wrodzonych płodu.

AFP występuje w kilku odmianach, rutynowo w laboratoriach oznacza się poziom całkowitego AFP, istnieją jednak zagraniczne doniesienia, co do korzyści z oznaczania oprócz całkowitej AFP również jednej z odmian – L3. Uważa się, że wzrost formy L3 w stosunku do poziomu całkowitej AFP może wiązać się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka wątrobowo komórkowego.

Alfa-fetoproteina – kiedy wykonać badanie?

Poziom AFP we krwi powinien zostać oznaczony w następujących sytuacjach:

Podejrzenia na podstawie badania fizykalnego lub obrazowego nowotworu wątroby oraz nowotworów zarodkowych jąder i jajników
Podczas systematycznej kontroli pacjentów z przewlekłymi schorzeniami wątroby, w celu wychwycenia obecności ewentualnego nowotworu
Monitorowania skuteczności leczenia pacjentów z nowotworami wątroby, jąder i jajników
Monitorowania nawrotu choroby nowotworowej
U kobiet ciężarnych powyżej 35 roku życia obciążonych cukrzycą lub z nawracającymi poronieniami w wywiadzie
W ramach diagnostyki prenatalnej zespołu Downa (trisomii chromosomu 21)

Badanie to zlecane jest zwykle przez lekarza, jednak każdy z Nas może wykonać je odpłatnie bez skierowania. Należy jednak wtedy pamiętać, że otrzymany wynik powinien zostać skonsultowany z lekarzem bądź diagnostą laboratoryjnym.

Alfa – fetoproteina w chorobach wątroby

AFP to białko wytwarzane przez komórki wątroby w życiu płodowym, w związku z tym wzrost stężenia alfa-fetoproteiny u osób dorosłych może mieć związek ze schorzeniami wątroby, zarówno nowotworami jak i marskością czy też wirusowym zapaleniem wątroby.

Głównym nowotworem powiązanym ze znacznym wzrostem AFP jest rak wątrobowokomórkowy. Nowotwór ten zwykle (w 9 na 10 przypadków) rozwija się, jako powikłanie marskości wątroby. Poziom AFP przekraczający 400 ng/ml oraz obecność zmian guzkowych w USG świadczą o występowaniu raka wątrobowokomórkowego, a stężenie AFP jest proporcjonalne do wielkości guza. Jednak nie w każdym przypadku poziom AFP jest tak wysoki, w części przypadków nie przekracza 200 ng/ml, dlatego też wynik oznaczenia samego AFP nie może być jedynym kryterium rozpoznania nowotworu! Pewne jest natomiast, że po usunięciu guza nowotworowego poziom alfa- fetoproteiny ulega normalizacji w ciągu około 30 dni. Jeśli po tym czasie poziom AFP nie wraca do wartości prawidłowych zastosowane leczenie nie jest skuteczne. Alfa-fetoproteina jest również przydatna do oceny ewentualnego nawrotu choroby, uważa się, że po skutecznym leczeniu wzrost poziomu AFP powyżej 100 ng/ml świadczy o nawrocie choroby nowotworowej.

Warto zaznaczyć, że rak wątrobowokomórkowy może być również niebezpiecznym następstwem chorób wrodzonych, takich jak: hemochromatoza oraz tyrozynemia typu 1. U dzieci dotkniętych tyrozynemią typu 1 występuje zwiększony poziom AFP i nie ma on związku z chorobą nowotworową, u tych małych pacjentów oznaczanie AFP nie pełni, więc roli markera nowotworowego.

Rak wątrobowokomórkowy to jak wiemy nie jedyna przyczyna podwyższonego stężenia alfa-fetoproteiny. Podwyższony poziom AFP występuje u pacjentów z marskością wątroby, alkoholową marskością wątroby oraz przewlekłym zapaleniem wątroby typu B i C. W przytoczonych przykładach istnieje konieczność wykonywania badań laboratoryjnych w regularnych odstępach czasowych, ponieważ u tych pacjentów do końca życia istnieje zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór. Wyraźny duży wzrost wartości AFP może być sygnałem do poszerzonej diagnostyki i wykonania USG lub tomografii komputerowej.

Alfa-fetoproteina a inne nowotwory

Podwyższone stężenie AFP, któremu towarzyszy również wzrost wartości LDH oraz beta-HCG występuje u pacjentów z zarodkowym nowotworem jąder. Zwykle w tym typie nowotworu wartości AFP wahają się w granicach 200-400 ng/ml, regularne oznaczanie alfa-fetoproteiny pomaga ocenić skuteczność zastosowanej chemioterapii, zabiegu operacyjnego czy też leczenia radioterapetycznego. Co ważne wzrost AFP pozwala na zróżnicowanie nasieniaka od nienasieniakowatego raka jądra (nasieniaki nie powodują wzrostu AFP). Po usunięciu jądra zajętego przez proces nowotworowy wartości alfa-fetoproteiny wracają do normy w przeciągu tygodnia. Wzrost poziomu AFP po zakończeniu skutecznego leczenia może wskazywać na nawrót choroby nowotworowej.

Inne nowotwory związane ze wzrostem AFP (zwykle jednak jest to umiarkowany wzrost wartości powyżej normy) to:

Potworniak jajnika
Przerzuty nowotworowe do wątroby (Pomocniczo można również oznaczyć poziom innego białka CEA, razem z wynikiem AFP pozwalają na zróżnicowanie czy mamy do czynienia z pierwotnym nowotworem wątroby czy też przerzutem z innego narządu)
Rak trzustki
Rak żołądka
Rak oskrzeli

Alfa-fetoproteina a ciąża

Oznaczanie alfa-fetoproteiny z pewnością zainteresuje przyszłe mamy, ponieważ białko to ma duże znaczenia w określaniu ryzyka wad wrodzonych oraz stanów zagrażających zdrowiu matki i dziecka.

W warunkach fizjologicznych stężenie alfa-fetoproteiny u płodu wzrasta od 10 tygodnia ciąży i rośnie do 18 tygodnia, a następnie ulega stopniowemu obniżeniu. Wartości AFP wzrastają również w płynie owodniowym, natomiast w krwiobiegu przyszłej mamy w związku z obecnością bariery łożyskowej najwyższy poziom AFP obserwujemy pod sam koniec ciąży.

Prawidłowa wartość AFP we krwi u kobiet w ciąży to:

34-58 ng/ml (lub 28-48 IU/ml) pomiędzy 15 a 18 tygodniem ciąży
200 ng/ml (lub 160 IU/ml) w 34 tygodniu ciąży

Co więc oznacza zbyt wysoki lub zbyt niski poziom AFP u przyszłej mamy?

Zwiększone stężenie AFP obserwujemy w przypadku ciąży mnogiej, wad układu nerwowego płodu oraz obumarcia płodu.

Z kolei zmniejszone stężenie AFP ma ogromne znaczenie w testach przesiewowych w kierunku wad wrodzonych płodu, między innymi zespołu Downa. Oznaczenie AFP razem z oznaczeniem wolnego estriolu i podjednostki B-hCG nosi nazwę testu potrójnego. Test ten wykonuje się pomiędzy 15 a 20 tygodniem ciąży w ramach diagnostyki prenatalnej. Gdy wyniki testu potrójnego, badanie ultrasonograficzne czy wynik oznaczenia białka PAPP-A nasuwają podejrzenie wady wrodzonej wykonuje się zabieg amniopunkcji. Pozwala to na pobranie materiału do badań genetycznych (ustalenie, jaki jest kariotyp płodu) oraz oceny stężenia AFP w płynie owodniowym (wzrost AFP ponad 2, 5 razy ponad wartość referencyjną dla płynu owodniowego, która wynosi w 15 tygodniu ciąży 20-50 µg/ml jest wskaźnikiem uszkodzenia cewy nerwowej).

Inne przyczyny zmniejszonego stężenia AFP u kobiet ciężarnych to: stan przedrzucawkowy, zahamowanie wzrostu płodu oraz guz łożyska.

Alfa-fetoproteina – przygotowanie do badania

Oznaczenie poziomu alfa-fetoproteiny we krwi to badanie laboratoryjne, które nie wymaga specjalnego przygotowania do badania, nie ma również żadnych przeciwwskazań do jego wykonania. Krew pobiera się z żyły łokciowej, a jedynym możliwym powikłaniem może być siniak w miejscu wkłucia. Badanie to może zostać zlecone przez lekarza, jak również wykonane odpłatnie przez pacjenta, cena takiego badania waha się w granicach 30-45 zł.

3.7/5 - (3 votes)

Marta Zacharczuk

Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.

Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.

Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.