Zaktualizowano: 24 października.2022 r.

Osteoporoza to dolegliwość dotykająca wiele osób, przez WHO uznana została za chorobę cywilizacyjną. W przebiegu osteoporozy dochodzi do osłabienia kości i występowania patologicznych złamań. Istotnym czynnikiem ograniczającym występowanie powikłań jest wczesna diagnostyka i zastosowanie odpowiedniego leczenia. Jakie są przyczyny osteoporozy? Jakie są objawy osłabienia kości? W jaki sposób można zdiagnozować osteoporozę? Jak wygląda leczenie? Sprawdź w poniższym artykule.

Osteoporoza prześwietlenie

Osteoporoza – czym jest?

Osteoporoza to choroba układu szkieletowego polegająca na zmniejszeniu gęstości mineralnej i zaburzeniu struktury oraz jakości kości. Zmiany te doprowadzają do występowania, nawet po niewielkim urazie, złamań kości (są to tak zwane złamania osteoporotyczne, inaczej nazywane niskoenergetycznymi). Złamania dotyczą najczęściej kręgosłupa, kości przedramienia oraz szyjki kości udowej, ale zdarzają się również złamania o innej lokalizacji.

Szczytową wielkość masy kostnej osiągamy w wieku około 30 lat, następnie następuje proces inwolucji, czyli powolnego zmniejszania gęstości tkanki kostnej. U kobiet nasilenie utraty masy kostnej rozpoczyna się około 3 lata przed ostatnią miesiączką i stabilizuje się około 3-4 lata po menopauzie. To właśnie, dlatego złamania osteoporotyczne częściej dotyczą kobiet, zwłaszcza w wieku około menopauzalnym.

Według amerykańskich danych złamania osteoporotyczne dotyczą, co drugiej kobiety oraz jednego na pięciu mężczyzn powyżej 50 roku życia, a ryzyko złamań zwiększa się wraz z wiekiem. Co ciekawe to właśnie kraje o najwyższym stopniu rozwoju cechują się najwyższym ryzykiem złamania biodra.

Osteoporoza to podstępna choroba, która przez wiele lat przebiega zupełnie bezobjawowo, dopiero pojawiające się złamania nasuwają podejrzenie osteoporozy. Co istotne złamania kości nadgarstka pojawiają się zwykle u młodszych pacjentów i mogą być pierwszym objawem postępującego uszkodzenia kości. Z kolei złamania kości udowej oraz złamania krętarzowe są charakterystyczne dla tak zwanej osteoporozy starczej. Szacuje się, że w Polsce ten typ złamania dotyczy 165 na 100 000 pacjentów po 50 roku życia oraz nawet 1138 na 100 000 kobiet i 666 na 100 000 mężczyzn po 85 roku życia.

Osteoporoza to poważny problem mogący doprowadzić do długotrwałego unieruchomienia, długiej rehabilitacji, problemów z poruszaniem się a nawet zgonu na skutek powikłań (szczególnie w przypadku złamań szyjki kości udowej).

Osteoporoza – jakie są jej przyczyny?

Fizjologiczne zmniejszanie się gęstości kości wraz z wiekiem to proces nieunikniony. Istnieje jednak szereg czynników, które nasilają zmiany w strukturze kości, zaliczamy do nich:

  • Niewłaściwą dietę (To znaczy ubogą w wapń i witaminę D. Nie bez powodu już małe dzieci kojarzą wapń z mocnymi kośćmi – wnętrze Naszych kości przypomina gąbkę, w środku znajduje się substancja gąbczasta otoczona przez kość zbitą. W obu elementach istotną rolę odgrywa siatka kolagenowa z cząsteczkami wapnia, gdy w Naszym organizmie zabraknie wapnia siatka ulega uszkodzeniu a kość staje się krucha, porowata)
  • Palenie tytoniu
  • Nadużywanie alkoholu
  • Małą aktywność fizyczną
  • Niedostateczną ekspozycję na promieniowanie słoneczne

Wymienione powyżej czynniki zależą od Nas samych, modyfikacja nawyków żywieniowych i zdrowy tryb życia są skutecznym lekiem zapobiegającym rozwojowi osteoporozy.

Istnieje jednak wiele innych czynników, niezależnych od Nas samych, które również mogą zwiększać ryzyko wystąpienia osteoporozy, są to:

  • Płeć żeńska
  • Wiek
  • Rasa (większe ryzyko osteoporozy występuje u Afroamerykanów)
  • Wczesny wiek menopauzy (przed 40 rokiem życia)
  • Wiek pierwszej miesiączki
  • Czynniki genetyczne (córki kobiet z osteoporozą mają mniejszą masę kostną w porównaniu do ich rówieśniczek bez obciążeń genetycznych)
  • Mała waga ciała
  • Długi okres unieruchomienia
  • Niedobór estrogenów

W przypadku osteoporozy wtórnej, o której mowa poniżej, czynnikami inicjującymi rozwój utraty masy kostnej są choroby różnych układów oraz stosowane leki.

Osteoporoza pierwotna i wtórna – czym się różnią?

Osteoporoza to zaburzenie struktury kości, które w zależności od przyczyny dzielimy na osteoporozę pierwotną oraz osteoporozę wtórną.

Osteoporoza pierwotna jest konsekwencją naturalnego procesu starzenia się organizmu, występuje u kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn w podeszłym wieku. To najczęstszy typ choroby, zwany też osteoporozą pomenopauzalną (dotyczy kobiet a spowodowana jest zmianami hormonalnymi) lub osteoporozą starczą (dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn).

Drugi typ osteoporozy to osteoporoza wtórna. W tym przypadku utrata gęstości i zaburzenia struktury kości mają związek z chorobą lub stosowanymi lekami, ten typ osteoporozy może pojawić się niezależnie od płci i wieku. Do chorób w przebiegu, których może dojść do rozwoju osteoporozy znajdują się:

  • Nadczynność tarczycy
  • Pierwotna nadczynność przytarczyc (Aby w jak najwcześniej fazie choroby zapobiec rozwojowi osteoporozy stosuje się zabieg chirurgicznego usunięcia przytarczyc, Gdy ze względów medycznych nie jest to możliwe regularnie kontroluje się tych pacjentów pod kątem rozwoju ewentualnej osteoporozy)
  • Cukrzyca typu 1
  • Reumatoidalne zapalenie stawów
  • Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
  • Toczeń rumieniowaty trzewny
  • Pierwotna i wtórna niedoczynność gonad
  • Hiperprolaktynemia
  • Choroba Addisona
  • Akromegalia
  • Zespół nerczycowy
  • Zapalenia jelit
  • Celiakia
  • Choroby wątroby
  • Przewlekła obturacyjna choroba płuc
  • Mukowiscydoza
  • Depresja
  • Anoreksja

Z kolei leki, których stosowanie zwiększa ryzyko wystąpienia złamań osteoporotycznych to:

  • Glikokortykosteroidy (dlatego też przy dłuższym stosowaniu tych leków podaje się preparaty z wapniem i witaminą D)
  • Heparyna
  • Metotreksat
  • Leki przeciwpadaczkowe
  • Analogi GnRH
  • Leki stosowane w leczeniu chorób tarczycy
  • Antagoniści witaminy K
  • Witamina A w dużych dawkach
  • Tamoksyfen
  • Leki przeciwdepresyjne

Osteoporoza – jakie są jej objawy?

Osteoporoza to podstępny „wróg”, przez długi czas nie daje żadnych objawów. O jej istnieniu zaczynamy zdawać sobie sprawę dopiero w sytuacji pojawiania się złamań niskoenergetycznych, a więc takich, które występują spontanicznie, na skutek niewielkiego urazu. Mówiąc najprościej przy złamaniach osteoporotycznych siła i wielkość urazu nie są proporcjonalne do wyrządzonej szkody.

Częstym złamaniem występującym w przebiegu osteoporozy są złamania kręgów, z których większość nie powoduje dolegliwości bólowych. Możemy natomiast zauważyć obniżenie wzrostu, garbienie się czy też problemy z poruszaniem.  Z kolei złamania trzonów kręgów mogą powodować dolegliwości bólowe, które większość pacjentów traktuje, jako „normalny” objaw starości i zmian zwyrodnieniowych. Warto jednak skonsultować się lekarzem i sprawdzić gęstość kości, aby zapobiec poważniejszym złamaniom. Konieczna jest również konsultacja lekarska, gdy występują zaburzenia czucia lub drętwienie, może to znaczyć, że złamany krąg uciska na korzenie nerwowe.

Złamania nadgarstka czy też złamania kości udowej to poważniejsze urazy, które powodują silny ból oraz problem z poruszaniem się i jednocześnie wymagają szybkiej interwencji medycznej.

Pamiętajmy! W razie upadku, po którym odczuwamy silny ból kręgosłupa, klatki piersiowej lub biodra, nie możemy wstać lub poruszanie się sprawia ból wezwijmy pogotowie ratunkowe.

Szczególnie niebezpieczne są złamania kości udowej, zawsze wymagają szybkiej interwencji i zabiegu operacyjnego, a powikłaniem takich złamań może być nawet śmierć pacjenta.

Osteoporoza – jak wygląda diagnostyka?

Choć osteoporoza bardzo późno daje objawy kliniczne dysponujemy szeregiem metod, które pozwalają na wczesne wykrycie nieprawidłowej gęstości kości i zastosowanie odpowiedniego leczenia.

Podstawowym narzędziem stosowanym w diagnostyce osteoporozy jest densytometria kości.  To badanie umożliwiające zmierzenie masy kostnej i zobrazowanie przy pomocy systemu komputerowego struktury kości. U osób przed 65 rokiem życia pomiaru dokonuje się w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, z kolei u pacjentów po 65 roku życia ocenia się bliższy odcinek kości udowej. Wynik badania densytometrycznego podaje się, jako gramy na jednostkę powierzchni, jednak powszechnie stosowaną metodą podawania wyników jest określanie współczynników T-score i Z-score. Dzięki temu odczytywanie i porównywanie wyników densytometrycznych jest łatwiejsze.

Współczynnik T-score służy do odniesienia zmierzonej wartości gęstości mineralnej kości do szczytowej masy kostnej młodych dorosłych tej samej płci. Uważa się, że wskaźnik ten ma szczególne znaczenie w przypadku kobiet w okresie pomenopauzalnym.

Druga z wartości, współczynnik Z-score porównuje zmierzoną gęstość kości pacjenta ze średnią grupy kontrolnej, którą stanowią osoby tej samej płci, w tym samym wieku, o tym samym pochodzeniu etnicznym. Wartość Z-score jest preferowana u kobiet w wieku przedmenopauzalnym.

Jakie więc są prawidłowe wartości densytometrii?

Według Światowej Organizacji Zdrowia wartość współczynnika T-score poniżej -2,5 u kobiet po menopauzie oraz u mężczyzn powyżej 50 roku życia pozwala na rozpoznanie osteoporozy. Gdy współczynnik ten waha się w granicach -1 do -2,5 mamy do czynienia z osteopenią (to jeszcze nie osteoporoza, ale stan ostrzegawczy, że doszło zmniejszenia masy kostnej). Prawidłowa wartość T-score to przedział pomiędzy +1 a -1.

Pozostaje, więc pytanie, w jakim wieku densytometria powinna stać się badaniem rutynowym. Według Międzynarodowego Towarzystwa Densytometrii Klinicznej badanie to powinno być wykonywane regularnie, co dwa lata, u kobiet po 65 roku życia, u kobiet w okresie około menopauzalnym z istniejącymi dodatkowymi czynnikami ryzyka, u mężczyzn po 70 roku życia, u pacjentów chorujących na schorzenia związane z ryzykiem wystąpienia osteoporozy oraz u pacjentów przyjmujących leki niekorzystnie wpływające na kości. W przypadku pacjentów stosujących kortykosteroidy badanie densytometryczne jest zalecane nawet, co 6 miesięcy, a w celu kontroli wpływu leków na Nasze kości.

Jeszcze do niedawna rozpoznanie osteoporozy opierało się na omówionym powyżej badaniu densytometrycznym, aktualnie możemy rozpoznać osteoporozę na podstawie obrazu klinicznego oraz wystąpienia złamań niskoenergetycznych. Zdefiniowane zostały również najważniejsze czynniki zwiększające ryzyko występowania złamań osteoporotycznych, a są to:

  • Niska wartość BMI, poniżej 20 kg/m²
  • Przebyte złamania osteoporotyczne w życiu dorosłym
  • Przebyte złamania biodra u rodziców
  • Palenie papierosów
  • Przyjmowanie glikokortykosteroidów
  • Alkoholizm
  • Reumatoidalne zapalenie stawów

To właśnie na podstawie wyżej wymienionych czynników stworzono kalkulator ryzyka złamań nazywany WHO-FRAX.  Kalkulator ten jest narzędziem dostępnym nie tylko dla lekarzy, ale również dla każdego z pacjentów pod adresem internetowym:

http://www.shef.ac.uk/FRAX/

Po uzupełnieniu wszystkich danych klinicznych podawane jest w wartościach procentowych ryzyko wystąpienia złamania niskoenergetycznego w przeciągu najbliższych 10 lat. Gdy wartość ta nie przekracza 10% ryzyko jest niskie, natomiast powyżej 20% ryzyko złamania jest wysokie i konieczne staje się zastosowanie odpowiedniego leczenia.

Pomocne w rozpoznawaniu osteoporozy są również badania laboratoryjne, kilka z nich jest doskonałym markerem stanu Naszych kości. U pacjentów z podejrzeniem osteoporozy można oznaczyć poziom:

  • Fosfatazy zasadowej
  • Osteokalcyny
  • Pirydynoliny
  • Dezoksypirydynoliny
  • Fosfatazy kwaśnej
  • Telopeptydy kolagenu typu I
  • Wapnia i fosforu we krwi

Wynik tych badań mogą pokazać jak bardzo nasilony jest proces przebudowy kości, oraz czy w Naszym organizmie przeważa proces odbudowy czy też niszczenia masy kostnej.

Osteoporoza – leczenie

Leczenie osteoporozy opiera się nie tylko na lekach, ale przede wszystkim na modyfikacji stylu życia i stosowaniu odpowiedniej diety bogatej w wapń i witaminę D. Sama dieta może być niewystarczająca przy dużych ubytkach, dlatego u pacjentów z osteoporozą stosuje się dodatkową suplementację:

  • Wapnia – najwięcej pierwiastka znajduje się w preparatach zawierających węglan wapnia. Pamiętajmy, aby leki te przyjmować w trakcie posiłku, co poprawia ich wchłanianie. W trakcie leczenia mogą pojawić się dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego takie jak: zaparcia, biegunki, wzdęcia.
  • Witaminy D- dawki stosowanej witaminy zależą od pory roku, w okresie letnim dawki te są zmniejszane. Należy pamiętać o nieprzedawkowaniu witaminy D, zbyt duża dawka może prowadzić do uszkodzenia nerek a nawet zespołu hiperkalcemicznego.

Do leków stosowanych w leczeniu osteoporozy należą natomiast:

  • Bisfosfoniany – Leki te mają za zadanie zmniejszyć tempo utraty masy kostnej. Alendronian, rizedronian oraz zoledronian to preparaty zmniejszające ryzyko wszystkich złamań osteoporotycznych, stosuje się je doustnie raz w tygodniu. Z kolei ibandronian to lek zmniejszający głównie ryzyko wystąpienia złamań kręgów u kobiet po menopazue, podaje się go raz w miesiącu. Aby leki te prawidłowo wchłonęły się z przewodu pokarmowego oraz nie wywołały działań niepożądanych trzeba bezwzględnie przestrzegać pewnych zasad podczas ich stosowania:

Tabletki połykamy w całości, na czczo, popijając dużą ilością wody niegazowanej, po przyjęciu leku przynajmniej 30 minut (najlepiej godzinę) trzeba zostać w pozycji stojącej lub siedzącej.

Do działań niepożądanych mogących pojawić się w trakcie leczenia zaliczamy: ból brzucha, nudności, wymioty, zaparcia lub biegunki, wzdęcia, bóle kości, bóle mięśniowe.

Jeśli działania niepożądane są bardzo nasilone zmienia się bisfosfoniany na inne leki, lub podaje się je dożylnie.

  • Ranelinian strontu – Lek ten zmniejsza utratę masy kostnej oraz stymuluje odbudowę kości. Stosuje się go codziennie, dwie godziny przed lub dwie godziny po posiłku. Często stosuje się go u pacjentów z osteopenią. Na początku stosowania może wywoływać objawy ze strony przewodu pokarmowego. Niestety lek ten nie jest refundowany.
  • Teryparatyd – Lek ten podaje się w przypadku ciężkiej osteoporozy, z licznymi złamaniami, niereagującej na inne leki. Teryparatyd to zmodyfikowana pochodna parathormonu – hormonu wydzielanego przez przytarczyce, pobudza on odbudowę kości i zwiększa stężenie wapnia we krwi. Preparat ten podaje się podskórnie, przez maksymalnie 18 miesięcy, ponieważ zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu kości.
  • Kalcytonina łososiowa – Wykorzystywana jest, jako lek przeciwbólowy w świeżych złamaniach
  • Hormonalna terapia zastępcza – jeszcze do niedawna stosowana, obecnie nie jest polecana z uwagi na większe ryzyko działań niepożądanych w porównaniu do osiąganych korzyści
  • Raloksyfen – Lek ten wpływa na zmniejszenie liczby złamań kręgów. Stosuje się go u kobiet z osteoporozą narażonych na rozwój raka piersi (raloksifen zmniejsza ryzyko tego nowotworu).

Mówiąc o leczeniu osteoporozy, nie możemy pominąć bardzo ważnego leku, jakim jest denosumab (nazwa handlowa Prolia), lek biologiczny będący przeciwciałem monoklonalnym. Lek ten wszedł w 2012 roku na listę leków refundowanych, podaje się go ściśle wyselekcjonowanej grupie pacjentek spełniających poniższe kryteria:

  • Wiek powyżej 65 roku życia
  • T-score poniżej -2,5
  • Przebyte złamani kręgu lub bliższego końca kości udowej
  • Przeciwwskazania lub niepowodzenie w stosowaniu doustnych bisfosfonianów

Bisfosfoniany doustne i dożylne, ranelinian strontu i denosumab to leki pierwszego rzutu. Gdy są przeciwwskazania do ich stosowania, są nieskuteczne lub powodują zbyt wiele działań niepożądanych stosuje się leki drugiego rzutu: raloksifen, kalcytoninę i teryparatyd.

Osteoporoza – jak jej uniknąć?

Nie możemy zatrzymać upływającego czasu, a Nasze kości nie zawsze będą miały kondycję dwudziestolatka, możemy jednak poprzez modyfikację stylu życia i dietę opóźnić „starzenie się” Naszych kości. O czym więc powinniśmy pamiętać?

  • Odpowiednia dieta – pamiętajmy o dostarczaniu Naszemu organizmowi odpowiednich ilości wapnia, fosforu i witaminy D.

Dzienne zapotrzebowanie na wapń waha się od 800 mg (dzieci do 10 roku życia), przez 1000 mg (młodzież i osoby dorosłe) do 1500 mg (kobiety w ciąży). Gdzie, więc można znaleźć odpowiednią ilość  wapnia? Otóż 1000 mg wapnia to: 3 szklanki mleka, 2 szklanki mleka i 2 plasterki żółtego sera, 3-4 kefiry, 1000 mg białego sera lub 3 jogurty.

Pamiętajmy również, że niektóre pokarmy zmniejszają wchłanianie wapnia z pożywienia, są to: szpinak zawierający kwas szczawiowy, otręby pszenne zawierające kwas fitynowy a także według ostatnich doniesień herbata.

Witamina D pozwala utrzymać właściwy poziom wapnia w Naszym organizmie. Dostarczymy ją wraz z średnią porcją tłustej ryby, znajduje się też w: tranie, mleku, margarynie i jajkach. Pamiętajmy, że witamina D jest wytwarzana również pod wpływem promieni słonecznych, odpowiednie nasłonecznienie panuje od połowy czerwca do połowy września, w tym okresie wystarczy 2-3 razy w tygodniu przebywać na słońcu przez 15 minut. W pozostałych miesiącach pilnujmy diety lub stosujmy dodatkową suplementację.

Kolejnym pierwiastkiem, o którym należy pamiętać jest fosfor, powinniśmy dostarczać go w ilości 700-900 mg na dobę. Fosfor znajdziemy w takich produktach jak: ser, mięso, ryby, chleb, jajka.

W Naszej diecie nie powinno zabraknąć białka w ilości 1-1,5 g na kg masy ciała. Właściwa podaż białka odpowiada za utrzymanie sprawności układu ruchu, jego niedobór prowadzi do utraty masy kostnej, zmniejszenia siły mięśniowej oraz gorszego gojenia się ran.

Powstrzymajmy się również od nadmiaru kawy, ponad 3 filiżanki kawy dziennie, zwłaszcza przy diecie ubogiej w wapń, sprzyja rozwojowi osteoporozy.

W codziennej diecie dbajmy też o odpowiednią podaż witaminy C, witaminy K i magnezu.

  • Rzucenie palenia – substancje toksyczne zawarte w dymie papierosowym prowadzą do zmniejszenia stężenia wapnia oraz upośledzają jego wbudowywanie się w strukturę kości. Zauważono, że u kobiet palących obserwuje się wcześniej menopauzę.
  • Unikanie nadużywania alkoholu – Nadmierne spożycie alkoholu kojarzy się przede wszystkim z chorobami wątroby, ale nie tylko. Alkohol zmniejsza stężenie witaminy D i wapnia, przyśpiesza niszczenie kości. Słowem klucz jest tu jednak słowo nadmierne, ponieważ sporadyczne spożywanie alkoholu u kobiet w wieku okołomenopauzalnym może mieć korzystny wpływ na kości poprzez zwiększenie stężenia estrogenów i kalcytoniny.
  • Aktywność fizyczna – powinniśmy pamiętać o umiarkowanej aktywności fizycznej przynajmniej 3 razy w tygodniu przez 30 minut. Kość to tkanka, która uczy się dostosowywać do codziennych obciążeń, gdy ich nie ma kości ulegają osłabieniu, dlatego pamiętajmy ruch to zdrowie.

Osteoporoza to nie wyrok, odpowiednie leczenie, ruch i właściwa dieta mogą sprawić, że nigdy nie dojdzie do złamań!

5/5 - (2 votes)

Więcej artykułów i porad:

Halluksy – przyczyny, objawy, leczenie, ćwiczeniaHalluksy – przyczyny, objawy, leczenie, ćwiczenia