Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)- przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Zaktualizowano: 24 października.2022 r.

POChP to częsta choroba płuc występująca u palaczy, polega ona na ograniczeniu przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Jakie są objawy POChP? W jaki sposób diagnozuje się przewlekłą obturacyjną chorobę płuc? Jak wygląda leczenie oraz jakie są możliwe powikłania POChP?

Czym jest POChP, czyli przewlekła obturacyjna choroba płuc?

Zgodnie z definicją przyjętą przez naukowców ze Światowej Organizacji Zdrowia przewlekła obturacyjna choroba płuc to choroba, której można zapobiegać i którą można leczyć. Choroba ta cechuje się niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe, czyli obturacją (stąd wzięła się jej nazwa). Zmniejszony przepływ powietrza zwykle postępuje w czasie (coraz mniej powietrza dostaje się do płuc) i jest związany z nieprawidłową reakcją zapalną płuc na szkodliwe gazy i pyły, najczęściej na dym tytoniowy.

POChP to podstępna choroba występująca u około 10% populacji, częściej u mężczyzn niż u kobiet i niestety jest jedną z najczęstszych przyczyn śmierci wśród Polaków.

Należy pamiętać, że POChP to tak naprawdę zespół kilku możliwych chorób, to, która z nich będzie dominować zależy od kondycji danego pacjenta i nasilenia zmian w płucach. U chorych możemy stwierdzić:

• Przewlekłe zapalenie oskrzeli
• Przewlekłą obturacyjną astmę
• Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli
• Przewlekłe obturacyjne zapalenie tchawicy i oskrzeli

Jakie są przyczyny przewlekłej obturacyjnej choroby płuc?

Wśród czynników, które predysponują do rozwoju POChP możemy wyróżnić:

• Palenie papierosów – uważa się, że około 80% przypadków POChP jest spowodowane dymem tytoniowym. Groźny jest on nie tylko dla samego palacza, ale również dla otoczenia, bierne palenie również zwiększa ryzyko rozwoju choroby
• Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego w miejscu pracy lub w miejscu zamieszkania – udowodniono, że szkodliwy wpływ na płuca mają dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, ozon oraz pył zawieszony. Spalanie ropy, węgla, produktów ropopochodnych czy też używanie węgla do ogrzewania i gotowania w słabo wentylowanych pomieszczeniach przyczyniają się do rozwoju POChP.
• Infekcje układu oddechowego we wczesnym dzieciństwie – płuca małych dzieci rozwijają się do 7 roku życia, częste infekcje szczególnie w okolicy 3 roku życia mogą doprowadzić do nieprawidłowego rozwoju płuc (zmniejszenia liczby pęcherzyków płucnych odpowiedzialnych za wymianę gazową, czyli wymianę dwutlenku węgla na tlen) i w przyszłości doprowadzić do rozwoju choroby
• Uwarunkowania genetyczne – u niewielkiej liczby pacjentów stwierdza się obecność genetycznie uwarunkowanej wady polegającej na upośledzeniu wytwarzania przez wątrobę białka o nazwie alfa1 –antytrypsyna. Niedobór tego białka doprowadza do niszczenia tkanki płuc.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc –przebieg choroby

POChP to choroba rozwijająca się przez wiele lat, na początku może dawać bardzo dyskretne objawy, które nie będą wiązane przez pacjenta z chorobą. Pierwszym objawem uszkodzenia dróg oddechowych jest nadprodukcja śluzu i zaburzenie w usuwaniu nadmiaru powstałego śluzu z dróg oddechowych w efekcie, czego pacjent ma uczucie flegmy w gardle.

W następnym etapie dochodzi do zamknięcia małych oskrzeli i oskrzelików (zanik mięśni gładkich, włóknienie), co znacznie ogranicza przepływ powietrza przez drogi oddechowe. Prowadzi to do powstania rozedmy płuc, czyli „rozdęcia płuc”, co związane jest z powiększeniem się przestrzeni powietrznych i uszkodzeniem pęcherzyków płucnych. Na tym etapie pacjenci odczuwają duszność.

Oprócz rozedmy płuc dochodzi również do uszkodzenia ściany naczyń krwionośnych w płucach. Zwężenie tętnic płucnych, którymi krew płynie do serca, powoduje, że wzrasta ciśnienie krwi w tych naczyniach i rozwija się nadciśnienie płucne. Prowadzi to do przeciążenia prawej komory serca i jej przerostu (tak zwane „serce płucne”).

Pacjenci z nasilonymi objawami klinicznymi mogą również często „łapać” infekcje, które często wymagają hospitalizacji i podawania tlenu oraz antybiotyków.

Jakie objawy występują u pacjentów z POChP?

Pacjenci cierpiący na przewlekła obturacyjną chorobę płuc mają bardzo zróżnicowane objawy, które zależą od czasu trwania choroby i stopnia zniszczenia płuc. Do objawów klinicznych, które występują w POChP zaliczamy:

• Przewlekłe odksztuszanie plwociny, szczególnie rano po przebudzeniu
• Przewlekły, uporczywy kaszel, występujący niezależnie od pory dnia
• Duszność zarówno podczas wysiłku, jak i duszność w stanie spoczynku (lekarz w trakcie wywiadu oceni ją w skali od 0 do 4 według zmodyfikowanej skali duszności Medical Research Counsil)
• Ucisk w klatce piersiowej
• świszczący oddech, rzężenie w płucach (pacjenci oddychają w dość charakterystyczny sposób, do oddychania używają dodatkowych mięśni oddechowych)
• Sinica (szczególnie na szyi, co nosi nazwę objawu rozpiętego kołnierzyka)
• Zadyszka
• Opuchlizna stóp, kostek (ma związek z niewydolnością serca)

W żargonie medycznym pacjentów z POChP dzieli się na dwie grupy:

• Pink puffer (różowy sapacz) to pacjent, u którego dominują objawy rozedmy płuc, czyli duszność i kaszel. Pacjenci z rozedmą często cierpią na niedowagę i wyniszczenie organizmu spowodowane ciągłym niedotlenieniem organizmu.
• Blue Bloater (siny nadymiacz) to pacjent, u którego dominują objawy zapalenia oskrzeli, czyli sinica, niewydolność oddechowa. W przeciwieństwie do drugiej grupy Ci pacjenci zwykle walczą z nadwagą i objawami serca płucnego.

Jakie badania należy wykonać w celu rozpoznania POChP?

Z uwagi na to, iż POChP rozwija się przez wiele lat, pacjenci, którzy zauważą niepokojące objawy, szczególnie palacze bądź osoby narażone w pracy na pyły powinny od razu zgłosić się do lekarza, który przeprowadzi szczegółową diagnostykę. Rozpoznanie POChP opiera się oprócz wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego (szczególnie ważne jest dokładne osłuchanie płuc) na następujących badaniach:

• Spirometria – podstawowe badanie czynnościowe płuc służące do rozpoznawania POChP, określenia stopnia zaawansowania choroby, oceny rokowania, ale również monitorowania przebiegu choroby i oceny skuteczności prowadzonego leczenia. Badanie to polega na pomiarach przepływu powietrza, pojemności i objętości płuc w czasie wdechu i wydechu. Na wyniku badania spirometrycznego możemy znaleźć następujące symbole: VC (pojemność życiowa), FEV1 (natężona objętość wydechowa pierwszo sekundowa), FVC (natężona pojemność życiowa), IC (pojemność wdechowa), TV (objętość oddechowa), ERV (wydechowa objętość zapasowa) oraz IRV (wdechowa objętość zapasowa).

Kryterium diagnostycznym jest obniżenie wskaźnika FEV1/FVC (tzw. wskaźnik Tiffeneau) poniżej dolnej granicy normy po podaniu pacjentowi wziewnego, krótko działającego leku rozkurczowego. Zwyczajowo przyjmuje się, że dolna granica normy wynosi 0,7, ale tak naprawdę ta wartość odnosi się jedynie do osób w przedziale 30-45 lat, dla pacjentów powyżej lub poniżej tej granicy wartości powinny zostać sprawdzone w opracowaniach towarzystw naukowych.

Sama wartość FEV1 służy do określenia stopnia zaawansowania choroby w czterostopniowej skali (FEV1 powyżej 80% wartości należnej – I stopień, FEV1 pomiędzy 50% a 80% – stopień II, FEV1 pomiędzy 30% a 50% – stopień III, FEV1 poniżej 30% – stopień IV). Uważa się, że u osób z POChP roczny ubytek FEV1 wynosi powyżej 40 ml, to dwa razy więcej niż u osoby zdrowej!

• RTG klatki piersiowej – w badaniu radiologicznym stwierdza się rozdęcie płuc, poszerzenie wnęk naczyniowych, zacienienia okołooksrzelowe, obniżenie i spłaszczenie kopuł przepony
• Tomografia komputerowa płuc – zwykle wykonywana, jeśli pacjenci kwalifikowani są do leczenia operacyjnego
• Gazometria krwi obwodowej – badanie to wykonywane jest u pacjentów z obniżeniem FEV1 poniżej 50% wartości należnej oraz u osób z objawami niewydolności serca. Wyniki gazometrii będą pokazywać niskie ciśnienie parcjalne tlenu i zwiększone ciśnienie dwutlenku węgla (kwasica oddechowa), co ma związek z upośledzeniem wymiany gazowej w płucach
• Morfologia krwi, hematokryt – zmiany w tych badaniach mogą mieć związek z niedotlenieniem organizmu
• Pulsoksymetria – to badanie, w którym oceniamy, jaki jest poziom tlenu we krwi, obniżone wartości wskazują na konieczność wykonania gazometrii
• EKG, echo serca to badanie, które mogą być pomocne w ocenie stanu Naszego serca i sprawdzeniu czy nie dochodzi do przeciążenia prawej komory a więc rozwoju tzw. „serca płucnego”

POChP czy astma oskrzelowa, a może inna choroba?

Należy pamiętać, że objawy kliniczne, które prezentują pacjenci z POChP mogą występować również w innych schorzeniach, dlatego ważne jest, aby na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego, badań laboratoryjnych czy spirometrii różnicować POChP z innymi schorzeniami.

Jednym z nich jest astma oskrzelowa, w poniższym zestawieniu przedstawiamy różnice pomiędzy astmą a POChP.

W trakcie diagnostyki oprócz astmy należy wziąć pod uwagę również inne choroby:

• Rozstrzenie oskrzeli
• Zarostowe zapalenie oskrzeli
• Mukowiscydoza
• Zatorowość płucna
• Rak płuca
• Niewydolność serca
• Gruźlica płuc
• Choroby śródmiąższowe płuc

Jak wygląda leczenie POChP?

Podstawowym i najskuteczniejszym lekiem, który znacznie wydłuża życie pacjentów jest zaprzestanie palenia papierosów, dzięki temu roczny ubytek objętości wydechowej płuc zostaje spowolniony i wynosi tyle, co u osób zdrowych. Istotne jest również, aby osoby chore na POChP nie pracowały w środowisku, w którym zanieczyszczenia pyłowe i gazowe przekraczają najwyższe dopuszczalne stężenia. Zaleca się również szczepienia przeciwko grypie oraz szczepienia przeciwko Streptococcus pneumonie, dzięki szczepieniom zmniejsza się ryzyko zachorowania na grypę i zapalenie płuc, które mogłyby mieć poważne konsekwencje dla pacjentów z obniżoną wydolnością oddechową.

Powyższe metody to „leki bez recepty”, jednak nie są one wystarczające, u pacjentów z POChP niezbędne jest odpowiednia farmakoterapia oparta na:

• Lekach rozszerzających oskrzela, do których należą cholinolityki oraz ß-mimetyki – poprawiają wskaźnik FEV1, zmniejszają ryzyko zaostrzeń choroby, zmniejszają objawy duszności. Leki te mogą być zarówno krótkodziałające (do 8 godzin działa bromek ipratropium) oraz długodziałające (do 24 godzin działa bromek triotropium) a podawane są poprzez inhalację. Do cholinolityków zaliczamy bromek ipratropium oraz bromek ipratropium, z kolei do ß-mimetyków należą fenoterol, salbutamol, formoterol, salmeterol i indakaterol.
• Teofilinie – lek ten ma działanie rozkurczowe w układzie oddechowym, podawany w formie tabletek
• Doustnych glikokortykosteroidach – stosowane są tylko w przypadku zaostrzeń choroby
• Wziewnych glikokortykosteroidach – stosowane są zwykle w bardzo zaawansowanych postaciach POChP oraz w przypadku zaostrzeń choroby
• Inhibitorach fosfodiesterazy 4 – poprawiają FEV1, zmniejszają ryzyko zaostrzeń choroby
• Mukolitykach i antyoksydantach – poprawiają jakość życia chorych, zmniejszają ryzko zaostrzeń choroby, rozrzedzają wydzielinę w drogach oddechowych

Oprócz leczenia farmakologicznego często, zwłaszcza w zaawansowanych stadiach choroby konieczne jest również leczenie tlenem. Uważa się, że stosowanie tlenu przez przynajmniej 15 godzin na dobę, zwłaszcza w porze nocnej stabilizuje nadciśnienie płucne, poprawia tolerancję wysiłku, zwiększa parametry oddechowe oraz przedłuża życie. Tlen podawany jest zwykle przez maskę z użyciem stacjonarnych kondensatorów. Co ciekawe leczenie tlenem nie jest przeciwwskazaniem do odbywania podróży samolotowych, pacjenci powinni na dwa tygodnie przed planowaną podróżą skontaktować się z linią lotniczą i wypełnić stosowne oświadczenia.

Istnieją również metody chirurgiczne leczenia POChP, do których należą:

• Wycięcie pęcherzy rozedmowych – zabieg ten (tzw. bullektomia) wykonuje się, gdy pęcherz rozedmowy, który nie uczestniczy w wymianie gazowej zajmuje ponad 50% jamy opłucnowej i zaczyna przemieszczać przylegające płuco
• Operacyjne zmniejszenie objętości płuc – zabieg ten polega na usunięciu około 25% najbardziej zniszczonych części płuc, zmniejsza duszność, poprawia tolerancję wysiłku
• Przeszczepianie płuc – operacja ta poprawia jakość życia i sprawność fizyczną, jednak nie wpływa na dłuższe przeżycie

Ostatnim elementem terapii pacjentów z chorobą płuc jest rehabilitacja oddechowa. Na rehabilitację oddechową składa się wiele czynników: rehabilitacja ruchowa i trening fizyczny, trening mięśni oddechowych, ćwiczenia oddechowe, odżywianie, psychoterapia, edukacja pacjenta i jego rodziny. Wszystko to ma na celu zmniejszyć objawy choroby i poprawić jakość życia chorych.

Marta Zacharczuk

Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.

Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.

Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.

Więcej artykułów i porad:

Nebulizacja – czym jest, u kogo stosować, jak dobrać nebulizator? Katar sienny (alergiczny nieżyt nosa) – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, powikłania Zapalenie gardła – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie