Zaktualizowano: 24 października.2022 r.

ACTH to jeden z hormonów wytwarzanych przez przysadkę mózgową. Kiedy powinno się zbadać stężenie ACTH? Co oznacza za duże stężenie hormonu kortykotropowego? O czym może świadczyć za niski poziom ACTH? W jaki sposób przygotować się do badania ACTH? Sprawdź w poniższym artykule.

ACTH (hormon adrenokortykotropowy)

Czym jest ACTH?

ACTH, inaczej hormon adrenokortykotropowy wytwarzany jest przez przysadkę mózgową pod wpływem kortykoliberyny, jego główną rolą jest„zarządzanie” produkcją hormonów przez nadnercza, między innymi kortyzolu,aldosteronu, androgenów. Kortyzol, należący do grupy glikokortykosteroidów,reguluje wiele ważnych procesów w Naszym organizmie, między innymi mobilizuje organizm w warunkach stresowych, podnosi ciśnienie krwi oraz działa przeciwzapalnie.

Warto wspomnieć, że wytwarzanie przez organizm ACTH regulowane jest za pomocą tak zwanego sprzężenia zwrotnego. Co to oznacza? Kortykoliberyna aktywuje produkcję ACTH, ACTH aktywuje produkcję kortyzolu, gdy fizjologiczne stężenie kortyzolu w organizmie zostanie przekroczone nadmiar kortyzolu hamuje wydzielanie ACTH oraz kortykoliberyny. W ten sposób organizm jest „chroniony”przed nadmierną produkcją hormonów. Oczywiście dzieje się tak u osoby zdrowej,w przypadku choroby mechanizm ten zostaje zaburzony.

Ponadto produkcja ACTH jest ściśle uzależniona od pory dnia,najwyższe stężenie hormonów stresu w tym kortyzolu jest w godzinach porannych a najniższe w godzinach wieczornych. Mogą występować również epizodyczne podwyższenia stężenia ACTH w sytuacjach stresowych.

Kiedy należy zbadać poziom ACTH?

Badanie poziomu stężenia ACTH należy przeprowadzić przy podejrzeniu chorób związanych z nieprawidłowym wytwarzaniem hormonów przez korę nadnerczy, a więc przy podejrzeniu niedoczynności kory nadnerczy, nadczynności kory nadnerczy i zespołu nadnerczowo-płciowego.

Wśród charakterystycznych objawów występujących w przypadku niedoczynności kory nadnerczy możemy wyróżnić:

  • Apatię
  • Męczliwość
  • Utratę masy ciała
  • Bóle brzucha
  • Wymioty, nudności
  • Osłabienie siły mięśniowej
  • Spadek ciśnienia tętniczego krwi
  • Obniżone stężenie glukozy w surowicy (hipoglikemia)
  • Obniżone stężenie sodu w surowicy (hiponatremia)
  • Podwyższone stężenie potasu w surowicy

Przyczyny niedoczynności kory nadnerczy mogą być dwie.Pierwsza z nich dotyczy braku produkcji ACTH przez komórki przysadki mózgowej.Sytuacja ta ma związek z uszkodzeniem komórek przysadki na skutek np. urazu,krwotoku, obecności zmian zapalnych czy też nowotworu przysadki mózgowej. Brak produkcji ACTH powoduje zatrzymanie produkcji kortyzolu przez nadnercza, które mogłyby produkować hormony, jednak z uwagi na brak impulsu z przysadki w postaci ACTH nie robią tego.

Drugą przyczyną niedoczynności kory nadnerczy może być zniszczenie komórek kory nadnerczy produkujących kortyzol. W tym przypadku organizm produkuje duże ilości ACTH, który bezskutecznie stara się pobudzić korę nadnerczy do produkcji kortyzolu. Jest to pierwotna niedoczynność kory nadnerczy inaczej nazywana chorobą Addisona. Przyczyną choroby Addisona może być proces autoimmunizacyjny (organizm sam atakuje własne komórki), gruźlica,przerzuty nowotworowy, krwotok do kory nadnerczy.

Z kolei do typowych objawów występujących w przypadku nadczynności kory nadnerczy zaliczamy:

  • Cienką, zwiotczałą skórę
  • Purpurowe rozstępy na skórze brzucha
  • Obfite owłosienie na powierzchni całego ciała
  • Podwyższone ciśnienie tętnicze krwi
  • Osłabienie siły mięśniowej
  • Duży wzrost wagi szczególnie w okolicy twarzy, karku, brzucha
  • Drażliwość, agresję
  • Wzmożone pragnienie
  • Częste oddawanie moczu

Podobnie jak niedoczynność również nadczynność kory nadnerczy może mieć kilka przyczyn. Pierwsza z nich to nadmierna produkcja ACTH przez przysadkę mózgową, często związana z obecnością gruczolaka – niezłośliwego guza przedniej części przysadki mózgowej. W tym przypadku mówimy o chorobie Cushinga.

Inne przyczyny nadczynności kory nadnerczy to produkcja ACTH w innym miejscu niż przysadka mózgowa (np. przez raka płuca, raka żołądka),gruczolak lub rak kory nadnerczy, przyjmowanie dużych dawek glikokortykosteroidów (np. u pacjentów z chorobą nowotworową bądź schorzeniami autoimmunologicznymi, w tym przypadku mówimy o jatrogennym zespole Cushinga).

Jak przygotować się do badania stężenia ACTH we krwi?

Badanie stężenia ACTH nie wymaga specjalnego przygotowania od pacjenta. Należy tylko pamiętać, aby na badanie zgłosić się w godzinach porannych (7-8) oraz być na czczo. Nie należy wykonywać badania poziomu ACTH podczas infekcji przebiegających z gorączka, po urazach, zabiegach chirurgicznych oraz po badaniu obrazowym z wykorzystaniem izotopów, ponieważ sytuacje te mogą wpłynąć na uzyskany wynik. Również przyjmowanie glikokortykosteroidów oraz zaburzenia snu mogą zafałszować uzyskane wyniki.

Badanie poziomu ACTH wykonuje się w próbce krwi pobranej najczęściej z żyły łokciowej, w przypadku dzieci stosuje się niewielkie nacięcie lancetem (nożem lekarskim) na skórze. Po pobraniu krew powinna zostać natychmiast przetransportowana do laboratorium, które do czasu wykonania badania zamraża materiał biologiczny, ma to związek z nietrwałością ACTH we krwi.

Jakie są normy (przedziały referencyjne) dla ACTH we krwi?

Z uwagi na zależność wartości referencyjnych dla ACTH od wieku, płci czy też metody oznaczania każde laboratorium podaje własne przedziały wartości referencyjnych, które podane są na wyniku. Można przyjąć,że wartości ACTH w osoczu krwi w godzinach rannych wynoszą u osób dorosłych<18 pmol/l (<80 pg/µl), a wieczorem <11 pmol/l, jednak wartości te mogą się nieznacznie różnić w zależności od laboratorium.

Jak interpretować wyniki oznaczenia ACTH we krwi?

Podwyższone stężenie ACTH występuje w przypadku:

  • Gruczolaka przedniej części przysadki (choroba Cushinga) – w tej sytuacji występuje również podwyższone stężenie kortyzolu we krwi
  • Ekotopowym wydzielaniu ACTH przez komórki nowotworowe – w tej sytuacji występuje również podwyższone stężenie kortyzolu we krwi
  • Pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy(choroba Addisona) – w tym przypadku stężenie kortyzolu we krwi jest obniżone
  • Stanów pourazowych i pooperacyjnych
  • Wrodzonym zespole nadnerczowo-płciowym

Obniżone stężenie ACTH występuje w przypadku:

  • Guzów nadnercza – niskiemu stężeniu ACTH towarzyszy wysokie stężenie kortyzolu
  • Wtórnej niedoczynności kory nadnerczy

W niektórych sytuacjach może okazać się, że badanie poziomu ACTH we krwi nie jest wystarczające do postawienia diagnozy i konieczne będzie włączenie testu czynnościowego z kortykoliberyną lub deksametazonem.  Badanie to polega na podaniu pacjentowi 100µg syntetycznej kortykoliberyny lub deksametazonu a następnie parokrotnym pobraniu krwi w odstępach czasowych i zmierzeniu stężenia ACTH i kortyzolu we krwi. Ocena stężenia ACTH jest bardzo ważnym badaniem w diagnostyce chorób kory nadnerczy. Właściwa interpretacja wyniku pozwala na wprowadzenie skutecznego postępowania terapeutycznego.

 

5/5 - (2 votes)