Zaktualizowano: 24 października.2022 r.
Talasemia to genetyczna choroba prowadząca do nieprawidłowości w syntezie hemoglobiny. Jakie są objawy talasemii? Czy obecność nieprawidłowego genu zawsze prowadzi do rozwoju choroby? Jakie są typy talasemii? W jaki sposób leczy się talasemię?Sprawdź w poniższym artykule.
Czym jest talasemia?
Talasemia to genetycznie uwarunkowana choroba związana z nieprawidłową syntezą hemoglobiny, choroba ta prowadzi do zmniejszenia syntezy lub całkowitego zatrzymania produkcji jednego lub więcej łańcuchów globiny.Cząsteczka hemoglobiny zbudowana jest z czterech łańcuchów białkowych (dwóch łańcuchów α oraz dwóch łańcuchów β,γ lub δ) oraz atomu żelaza, w zależności od tego, którego z łańcuchów białkowych dotyczy nieprawidłowość możemy mówić o różnych typach talasemii (talasemia α, talasemia β, talasemia δβ, talasemiaγδβ). Nieprawidłowa budowa hemoglobiny upośledza zdolność krwinek do przenoszenia tlenu, a tym samym doprowadza do rozwoju niedokrwistości.
Występowanie talasemii jest bardzo zróżnicowane w zależności od kontynentu, szacuje się, że talasemia α występuję w niektórych plemionach w Indiach nawet wśród 90% populacji, z kolei na talasemię β cierpi nawet 70% populacji południowo-wschodniej Azji. Jednak z uwagi na dużą migrację ludności nie można wykluczyć obecności talasemii w krajach, w których wcześniej nie była spotykana.
Nie dysponujemy dokładnymi danymi na temat liczby osób chorych bądź nosicieli talasemii w Polsce.
Jak dochodzi do powstania talasemii?
Produkcja łańcuchów białkowych (globiny), a więc budowa hemoglobiny, jest kontrolowana przez dwa geny: HS-40 oraz β-LCR, z przyczyn,których do tej pory nie poznano w genach tych dochodzi do powstania mutacji. Mutacja,czyli zmiana w strukturze danego genu powoduje błędy w produkcji łańcuchów białkowych, a w konsekwencji zaburzenia w syntezie hemoglobiny.
Osoba, która posiada nieprawidłowy gen, ale nie ma objawów choroby nosi nazwę nosiciela. Nosiciel nieprawidłowego genu może, ale nie musi przekazać go potomstwu, pod względem genetycznym jest heterozygotą, co oznacza,że dla interesującego Nas genu ma allel zdrowy i allel chory (każdy gen ma dwa allele, jeden allel dziedziczymy po ojcu, drugi allel po matce). Talasemia dziedziczona jest w sposób autosomalny recesywny, oznacza to, że dziedziczona jest niezależnie od płci, (czyli autosomalnie, ponieważ geny odpowiedzialne za chorobę nie są związane z chromosomami płci) oraz do wystąpienia pełnoobjawowej choroby konieczne jest odziedziczenie nieprawidłowego allelu zarówno od matki jak od ojca (dziedziczenie recesywne, oboje z rodziców są nosicielami).
Talasemia α – objawy, podtypy
W przypadku talasemii α mamy do czynienia z niedoborem w produkcji łańcuchów α globiny. Produkcja ta nadzorowana jest przez 2 geny,pacjent może, więc odziedziczyć po rodzicach po 2 nieprawidłowe allele dla każdego genu, bądź mieć prawidłowy jeden z genów, od tego będzie zależeć jak przebiega choroba.
Niedostateczna produkcja łańcuchów α skutkuje nadmierną produkcją łańcuchów innego typu – γ już w życiu płodowym, powstające w nadmiarze łańcuchy γ łączą się po 4 w tetramery (jest to tak zwana hemoglobina Barta). Również po urodzeniu pozostaje tendencja do łączenia się cząsteczek γ w tetramery, jednak tym razem taką hemoglobinę nazywamy hemoglobiną H.
W zależności od nasilenia choroby, możemy wyróżnić następujące podtypy:
- Obrzęk płodowy związany z hemoglobiną Barta – w tym typie zostaje całkowicie zahamowana produkcja łańcuchów α. Dzieci rodzą się zwykle martwe pomiędzy 28 a 40 tygodniem ciąży bądź umierają po porodzie. W tym podtypie pacjent dziedziczy oba nieprawidłowe geny.
- Hemoglobina H – w tym podtypie występują objawy kliniczne w postaci niedokrwistości o różnym nasileniu, powiększenie śledziony(splenomegalia), kamica żółciowa, żółtaczka. U pacjentów z tym podtypem talasemii objawy kliniczne nasilają się pod wpływem infekcji wirusowych,stosowania leków oksydacyjnych, niedoboru kwasu foliowego oraz w ciąży.
- Cecha talasemii α – w tym podtypie występuje łagodna niedokrwistość hipochromiczna (w rozmazie krwi widoczne będą słabo zabarwione krwinki czerwone –erytrocyty)
- Nosiciele talasemii α – osoby takie mają tylko jeden uszkodzony gen, drugi z genów jest prawidłowy, nie występują u nich objawy choroby
Talasemia β – objawy
Na skutek mutacji w genach odpowiedzialnych za produkcję łańcuchów białkowych dochodzi do zmniejszenia lub całkowitego zahamowania produkcji łańcuchów β-globiny, przy czym w typ typie talasemii produkcja łańcuchów α nie jest zaburzona. Sytuacja ta powoduje, że produkowane łańcuchy białkowe nie mają partnera do połączenia się, niesparowane łańcuchy białkowe nie są stabilne i dochodzi do ich precypitacji („wytrącania” się w komórkach).Wtręty wewnątrzkomórkowe z uszkodzonych łańcuchów utrudniają proces dojrzewania krwinek czerwonych, co doprowadza do wczesnej hemolizy, czyli rozpadu krwinek czerwonych.
W zależności od nasilenia objawów klinicznych możemy wyróżnić następujące podtypy:
- Thalassaemia major (talasemia ciężka) – to najcięższa postać choroby, objawy kliniczne pojawiają się bardzo szybko, już u małych dzieci. Należą do nich: brak apetytu, upośledzony rozwój, nawracające infekcje, bladość skóry, powiększenie śledziony (związane z koniecznością niszczenia uszkodzonych krwinek czerwonych).
Z uwagi na hemolizę krwinek czerwonych dochodzi do zwiększonej produkcji erytropoetyny oraz do tzw. ekspansji szpiku kostnego,co klinicznie objawia się deformacją kości czaszki (mongoidalny wygląd,zaburzenia rozwoju zębów) i kości długich (nawracające złamania).
Pacjenci z tym typem choroby są uzależnieni od przetoczeń krwi, a dokładnie KKCz czyli koncentratu krwinek czerwonych.
Niestety częste przetoczenia krwi mogą doprowadzić do przeładowania organizmu żelazem i rozwoju hemochromatozy i niewydolności wielonarządowej (uszkodzenie serca, cukrzyca, niewydolność wątroby) bądź też do rozwoju zakażeń poprzetoczeniowych (WZW typu B, C, HIV)
- Thalassaemia intermedia (talasemia pośrednia) –w tym typie choroby pacjenci wykazują objawy anemii, powiększenia śledziony,ale choroba nie jest na tyle ciężka, aby konieczne były ciągłe transfuzje krwi.
- Thalassaemia minor (talasemia lekka) – to najlżejsza postać choroby. Pacjenci z tym typem choroby często nie mają żadnych objawów klinicznych, ale są nosicielami wadliwego genu, który mogą przekazać swoim dzieciom. Jeśli w tym typie choroby wystąpią objawy, jest to niewielkiego stopnia anemia niewymagająca leczenia.
Talasemia δβ
W tym typie talasemii nieprawidłowość dotyczy genów kodujących produkcję łańcuchów δ i β, w efekcie, czego tworzy się cząsteczka hemoglobiny zwana Lepore. Objawy i przebieg choroby są bardzo podobne do talasemii β.
Jak diagnozuje się talasemię?
Do wizyty u lekarza powinno skłonić pacjenta występowanie objawów anemii, a więc:
- Zmęczenie, bladość skóry
- Nieregularne bicie serca
- Zawroty i bóle głowy
- Problemy z koncentracją
- Duszność
Po dokładnym wywiadzie lekarz zleci dodatkowe badania.Należy jednak pamiętać, że diagnostyka talasemii jest trudna, często rozpoznaje się anemie z niedoboru żelaza, a dopiero brak skutecznego leczenia prowadzi do pogłębienia diagnostyki i rozpoznania choroby. Istotną wskazówką jest obecność przypadków talasemii w rodzinie, w takim przypadku zawsze konieczne jest wykonanie badań genetycznych.
W diagnostyce talasemii wykonuje się następujące badania:
- Morfologię krwi obwodowej z rozmazem – u pacjentów z talasemią obserwujemy obniżony poziom hemoglobiny, obniżone MCV (średnia objętość krwinki czerwonej). W rozmazie krwi obwodowej widoczne są małe, słabo zabarwione erytrocyty, nakrapianie zasadochłonne krwinek czerwonych, erytroblasty (w warunkach fizjologicznych obecne tylko w szpiku),zwiększona liczba retykulocytów (niedojrzałych krwinek czerwonych)
- Elektroforezę hemoglobiny – badanie to pozwala sprawdzić,z jakich łańcuchów białkowych zbudowana jest hemoglobina i wykryć nieprawidłowe formy
- Badanie genetyczne – badanie to pozwala na stwierdzenie czy u danego pacjenta występuje nieprawidłowy gen odpowiedzialny za nosicielstwo bądź rozwój choroby
- Poziom bilirubiny i kwasu moczowego – u pacjentów z talasemią wartości te są podwyższone
- RTG czaszki – u pacjentów z talasemią na zdjęciu rentgenowskim można zauważyć brak gładkiego obrysu czaszki, widoczne są„włoski”
- Biopsja szpiku kostnego – może uwidocznić hiperplazję (rozrost) układu czerwonokrwinkowego w szpiku kostnym
Jak leczy się talasemię?
Z uwagi na fakt, że talasemia to choroba uwarunkowana genetycznie nie jest możliwe jej całkowite wyleczenie, a jedynie łagodzenie skutków choroby. Jeśli w rodzinie zanotowano przypadki talasemii konieczne jest zbadanie pozostałych członków rodziny pod kątem występowania nieprawidłowego genu i poradnictwo genetyczne. Również u bezobjawowych nosicieli nie stosuje się leczenia. Z kolei u pacjentów z objawami klinicznymi stosuje się:
- Regularne przetoczenia koncentratu krwinek czerwonych,aby utrzymać odpowiedni poziom hemoglobiny (zwykle około 9 g/dl). Aby uniknąć powikłań związanych z przeładowaniem żelazem konieczne jest stosowanie terapii chelatującej a więc leków wiążących nadmiar żelaza w organizmie.
- Splenektomia – jest to zabieg usunięcia śledziony.Operację tą wykonuje się w sytuacji powiększenia śledziony i nadmiernie wzrastającego zapotrzebowania na transfuzje. Nie powinno się wykonywać splenektomii u dzieci poniżej 5 roku życia, ponieważ znacząco zwiększa to ilość infekcji.
- Przeszczepienie komórek hematopoetycznych (przeczep szpiku) od zgodnego dawcy – w przypadku pojawienia się objawów u małych dzieci,przeszczepienie szpiku może być jedyną możliwością zapewniającą właściwy rozwój dziecka i zapobieganie skutkom hemochromatozy narządowej
Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.
Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.
Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.