Zaktualizowano: 23 stycznia.2022 r.

Swędzenie, zaczerwienienie a następnie drobne krosty i pęcherzyki na ustach to obraz popularnej choroby zwanej opryszczką lub zimnem. Wirus wywołujący chorobę może przez wiele lat nie dawać o sobie znaku, a uaktywnić się w momencie spadku odporności. Który wirus powoduje powstanie nieprzyjemnych objawów? Jak rozpoznać opryszczkę? Jak wyleczyć popularne „zimno”? Jak uniknąć ponownego zachorowania? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w poniższym artykule.

Opryszczka na ustach

Czym jest opryszczka?

Opryszczka to zgodnie z definicją szeroko rozpowszechniona choroba zakaźna o podłożu wirusowym, charakteryzująca się występowaniem drobnych pęcherzyków na rumieniowym podłożu. Najczęściej spotykanym typem jest opryszczka wargowa (inaczej nazywana febrą, zimnem na ustach lub skwarką), jednak w zależności od lokalizacji zmian skórnych możemy wyróżnić również opryszczkę narządów płciowych.

Jakie są przyczyny opryszczki?

Zarówno opryszczka wargowa jak i opryszczka narządów płciowych spowodowane są zakażeniem wirusem Herpes simplex, typ I wirusa (HSV-1) odpowiada zwykle za zmiany skórne na ustach, w jamie ustnej i w górnych partiach ciała a typ II wirusa (HSV-2) za zmiany skórne w obrębie narządów płciowych. Warto wiedzieć, że wirusy wywołujące opryszczkę należą do tej samej grupy wirusów (a więc są „spokrewnione ze sobą”), co wirus półpaśca i ospy wietrznej (choroby te wywołuje wirus o nazwie Varicella zoster).

Kontakt z HSV-1 mamy zwykle już, jako kilkuletnie dzieci, głównie przez fakt, że wirus ten jest szeroko rozpowszechniony w środowisku. Do zakażenia dochodzi poprzez bezpośredni kontakt ze skórą i błoną śluzową, a więc przez: pocałunki, picie z jednego kubka czy też używanie wspólnych sztućców. Najwięcej komórek wirusowych znajduje się w wydzielinie z powstałych pęcherzyków oraz w ślinie, stąd też zakażenie następuje zwykle poprzez kontakt z chorą osobą, choć możliwe jest również zarażenie się od bezobjawowych nosicieli wirusa. Co ważne wirus HSV-1 bardzo szybko ginie w temperaturze pokojowej oraz w suchym środowisku, dlatego zakażenie drogą kropelkową jest mało prawdopodobne.

Niestety po zakażeniu wirus opryszczki pozostaje z Nami na całe życie i nie jest możliwe całkowite wyleczenie zakażenia. Nie oznacza to jednak, że zmiany skórne będą Nam towarzyszyć przez cały czas! Szacuje się, że nawet 90% osób dorosłych jest nosicielem wirusa opryszczki, co to dokładnie oznacza? Osoby te uległy zakażeniu wirusem opryszczki, mają aktywne zakażenie i prezentują objawy kliniczne bądź wirus znajduje się w ich organizmie w stanie uśpienia, nie powodując objawów klinicznych. W stanie „uśpienia” wirus znajduje się w komórkach zwojów nerwowych, jednak nie ulega tam namnożeniu, najczęściej w momentach spadku odporności wirus może się uaktywnić i spowodować wystąpienie nieprzyjemnych zmian skórnych. Stan uśpienia może trwać wiele lat, ponadto zwykle kolejne „aktywne” opryszczki są mniej nasilone od poprzednich.

HSV-2 to zdecydowanie mniej rozpowszechniony typ Herpes simplex, szacuje się, że zakażonych jest około 10% dorosłych osób. W tym przypadku do zakażenia dochodzi w wieku dorosłym, poprzez kontakty seksualne.

Kiedy dochodzi do aktywacji wirusa opryszczki?

Wiemy już, że zakażenie wirusem Herpes simplex ma charakter latentny, to znaczy trwa przez całe życie, jednak często przez wiele lat nie daje żadnych objawów. Jakie więc czynniki mogą „pobudzić” wirus i spowodować jego uaktywnienie się?

  • Przeziębienie
  • Gorączka
  • Choroby zakaźne
  • Zakażenia górnych dróg oddechowych
  • Przemęczenie
  • Stosowanie glikokortykosteroidów
  • Stres
  • Miesiączka
  • Urazy w okolicy ust
  • Przemarznięcie
  • Niedożywienie
  • Wysoka temperatura
  • Solarium
  • Zabiegi dentystyczne

Czynniki te mogą doprowadzić do reaktywacji wirusa i ponownego wystąpienia opryszczki, w takim przypadku mamy do czynienia z opryszczką nawrotową.

Jakie są objawy opryszczki wargowej?

Opryszczka wargowa to najczęściej występująca i jednocześnie najlżejsza, choć oczywiście nie najprzyjemniejsza forma zakażenia wirusem Herpes simplex. Przebieg choroby można podzielić na kilka etapów:

  • Pierwszym etapem jest zaczerwienienie skóry w okolicy ust, uczucie swędzenia i pieczenia oraz tak zwana przeczulica czy nadwrażliwość wokół ust.
  • W kolejnym etapie (zwykle po jednym – dwóch dniach) wokół ust pojawiają się drobne grudki, krostki te są bolesne i skupiają się zwykle w jednym miejscu (np. w kąciku ust). Nasila się również uczucie swędzenia i mrowienia okolicy ust.
  • Trzecia faza to pojawianie się pęcherzyków wypełnionym surowiczym płynem.

Uwaga! Nie wolno przebijać pęcherzyków wypełnionych płynem, nie spowoduje to szybszego wyleczenia a może spowodować przeniesienie wirusa w inne miejsce i groźne powikłania.

  • Po około 7-10 dniach pęcherzyki wypełnione płynem zaczynają pękać, to kolejny etap choroby i jednocześnie moment największego ryzyka przeniesienia wirusa na inne części ciała lub na inne osoby. Pamiętajmy, aby zawsze po nakładaniu maści dokładnie umyć ręce!
  • Piąta faza to pojawianie się nadżerek w miejscu pękniętych pęcherzyków, na nadżerkach z czasem tworzą się strupy, które samoczynnie odpadają. Tutaj również cenna uwaga – nie zdrapujemy utworzonych strupów, ponieważ może to tylko wydłużyć czas gojenia się ran!

Po całkowitym zagojeniu ranek i odpadnięciu strupka opryszczka nie pozostawia trwałych śladów. Może pojawić się powtórnie w tym samym lub innym miejscu, czasami nawet po kilku latach.

Jakie są objawy opryszczki narządów płciowych?

Wiemy już, jakie są objawy opryszczki wargowej, warto bliżej przyjrzeć się również opryszczce narządów płciowych. Występuje znacznie rzadziej, jednak może powodować szereg nieprzyjemnych objawów, wywołanych typem II wirusa HSV. Prawdopodobnie opryszczka narządów płciowych to najczęstszy rodzaj zakażenia przenoszony drogą płciową, wiele osób może nie zdawać sobie sprawy z zakażenia, ponieważ przebieg choroby jest często skąpo lub nawet bezobjawowy.

Zmiany na narządach płciowych pojawiają się w ciągu 4 do 7 dni od kontaktu seksualnego z zakażoną osobą, przypominają grudki i pęcherzyki pojawiające się w typowej opryszczce wargowej, ich lokalizacja zależy od płci:

  • U kobiet zmiany pojawiają się na wargach sromowych, łechtaczce, pośladkach i wokół odbytu. Zmianom skórnym może towarzyszyć wydzielina z pochwy, bolesne oddawanie moczu oraz tkliwość szyki macicy podczas stosunku seksualnego. Podobnie jak w przypadku opryszczki wargowej pęcherzyki z czasem zamieniają się w strupy, które samoistnie odpadają.
  • U mężczyzn zmiany skórne pojawiają się na żołędzi prącia, napletku, pośladkach, udach i wokół odbytu. Dodatkowo może pojawić się również wydzielina z penisa oraz ból podczas oddawania moczu.
  • Zarówno u kobiet jak i u mężczyzn może wystąpić opryszczkowe zapalenie odbytnicy będące następstwem stosunków analnych.

Opryszczka narządów płciowych również może okazać się schorzeniem nawracającym, a kolejnym nawrotom może towarzyszyć ogólne złe samopoczucie, gorączka, ból głowy, bóle mięśniowe oraz powiększone węzły chłonne.

Jakie są inne rodzaje opryszczki?

Warto wiedzieć, że opryszczka wargowa oraz opryszczka narządów płciowych to nie jedyne schorzenia wywołane przez wirus HSV. Może zdarzyć się, że na skutek niewłaściwej higieny przypadkiem przeniesiemy wirus opryszczki w inne miejsce, np. do oka. Z drugiej strony wielu pacjentów z różnych względów ma osłabioną odporność, co może stać się drogą do wywołania opryszczki innych narządów. Możemy, więc spotkać się z:

  • Opryszczkowym zapaleniem jamy ustnej – w tym przypadku pęcherzyki powstają na błonie śluzowej jamy ustnej a towarzyszy im gorączka i ogólne złe samopoczucie.
  • Zanokcicą opryszczkową i opryszczkowym zapaleniem skóry – W tym przypadku wirus opryszczki atakuje Nasze paznokcie a zmiany ograniczają się do palców rąk. Co ciekawe zanokcica opryszczkowa wywołana przez HSV-1 dotyczy często pracowników ochrony zdrowia (np. stomatologów) mających kontakt z pacjentami zakażonymi wirusem i ich wydzielinami z jamy ustnej. Z drugiej strony zanokcica opryszczkowa wywołana przez HSV-2 może wystąpić po dotykaniu narządów płciowych osoby zakażonej wirusem.
  • Zapaleniem spojówek i rogówki – to bardzo niebezpieczna forma zakażenia wirusem, HSV, która może w rezultacie doprowadzić do zmętnienia rogówki i poważnych kłopotów ze wzrokiem.
  • Opryszczkowym zapaleniem mózgu – to bardzo rzadka, ale i bardzo groźna forma zakażenia wirusem HSV. Spotykana jest u dzieci i młodych osób do 20 roku życia oraz u osób po 50 roku życia, jako reaktywacja wcześniejszego zakażenia. Objawy występujące w przebiegu choroby to: zaburzenia świadomości, gorączka, zmiany zachowania, zaburzenia mowy, zaburzenia chodzenia, drgawki, niedowłady, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego. Niestety nawet po skutecznym leczeniu mogą pozostać trwałe następstwa wynikające z uszkodzenia mózgu.
  • Zakażeniami narządowymi, dotyczącymi np. przełyku czy też wątroby – ten typ zakażenia dotyczy pacjentów z upośledzoną odpornością, np. w trakcie stosowania chemioterapii, leczonych immunosupresyjnie czy też chorych na AIDS.
  • Opryszczkowym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych – przebiega podobnie do zapalenia mózgu, różnica polega na typie wirusa wywołującego chorobę, w tym przypadku jest to HSV-2.

Kiedy opryszczka wymaga konsultacji z lekarzem? 

Z uwagi na bardzo częste występowanie zakażenie wirusem opryszczki bywa przez Nas chorobą „lekceważoną”. Sięgamy po dostępne w aptekach maści czy też plastry i skupiamy się głównie na efekcie wizualnym choroby. Rzeczywiście w większości przypadków takie rozwiązanie jest wystarczające, o domowych i aptecznych sposobach walki z opryszczką opowiemy w dalszej części. Warto jednak wiedzieć, kiedy zmiany skórne wymagają konsultacji z lekarzem:

  • Gdy zmiany skórne są rozległe, towarzyszy im gorączka, ogólne osłabienie, złe samopoczucie, bóle mięśniowe. Zakażenia pierwotne a więc wynikające nie z reaktywacji wirusa ale z pierwszego kontaktu z patogenem mają zwykle cięższy przebieg i oprócz zmian skórnych występują wymienione wyżej objawy ogólne. 
  • Gdy jesteśmy w trakcie chemio bądź radioterapii, przyjmujemy glikokortykosteroidy
  • Gdy pojawiają się objawy neurologiczne takie jak: sztywność karku, zaburzenia świadomości
  • Gdy zmiany skórne występują w okolicy narządów płciowych
  • Gdy zmiany skórne pojawiają się często, np., co kilka tygodni
  • Gdy zmiany skórne pojawiają się u dzieci do 5 roku życia, u takich maluchów może dojść do opryszczkowego zapalenia jamy ustnej i dziąseł, objawiających się gorączką, ślinotokiem, zaczerwienieniem, opuchnięciem i nieprzyjemnym zapachem z ust
  • Gdy jesteś w ciąży i wcześniej nie miałaś opryszczki

Konsultacja z lekarzem w powyższych przypadkach jest istotna, ponieważ konieczne może okazać się doustne leczenie przeciwwirusowe, które pozwoli zapobiec powikłaniom i wystąpieniu opryszczki narządowej.

Jak diagnozuje się opryszczkę?

Do postawienia diagnozy nie jest konieczne wykonywanie specjalistycznych badań, zmiany są na tyle charakterystyczne, że umożliwiają postawienie diagnozy na podstawie badania lekarskiego. Pomocniczo w przypadku wątpliwości można wykonać badania laboratoryjne na obecność przeciwciał przeciwko HSV we krwi lub płynie mózgowo-rdzeniowym, wykryć materiał genetyczny wirusa opryszczki a nawet różnicować, z jakim typem wirusa mamy do czynienia.

Dodatkowe badania mogą zostać zlecone przez lekarza kierującego w przypadku konieczności różnicowania opryszczki wargowej z kandydozą, zakażeniem Coxsackie, rumieniem wielopostaciowym, aftami i zapaleniem eneterowirusowym a w przypadku opryszczki narządów płciowych w razie konieczności różnicowania z kiłą, półpaścem i wrzodem wenerycznym.

Jakie leki bez recepty i z domowej apteki są przydatne w leczeniu opryszczki?

Opryszczka wargowa zwykle nie wymaga specjalistycznego leczenia i wystarczą dostępne w aptece kremy lub maści zawierające substancje antywirusowe. Do substancji przeciwwirusowych znajdujących się w miejscowo stosowanych preparatach zaliczamy:

  • Acyklowir (zawierają go preparaty takie jak: Aciclovir Ziaja, Axoviral, Hascovir Control, Hascovir Control MAX, Hascovir Lipożel, Hascovir pro, Herpex, HeviPoint, Heviran Comfort, InVirum, Zovirax Active, Zovirax Intensive oraz Zovirax Duo). Ostatni z wymienionych preparatów zawiera również hydroksykortyzon o działaniu przeciwzapalnym, przeciwświądowym i przeciwobrzękowym)
  • Denotywir (zawarty w preparacie Vratizolin)
  • Dokozanol (zawarty w preparacie Erazaban 10%)

Preparaty te należy nanosić na chorobowo zmienioną skórę, najlepiej w jak najwcześniejszym etapie choroby, aby skrócić czas leczenia opryszczki.

Oprócz maści antywirusowych można również stosować miejscowo preparaty o działaniu wysuszającym np. pastę cynkową.

Warto wiedzieć, że wspomniany już wcześniej acyklowir występuje również w postaci tabletek i w mniejszych dawkach dostępny jest bez recepty. To bardzo istotna informacja, ponieważ uważa się, że acyklowir stosowany w formie doustnej działa skuteczniej niż stosowany miejscowo w formie maści. Przyjmując acyklowir doustnie zaraz po wystąpieniu pierwszych objawów, a więc zaczerwienienia i tworzenia się grudek możemy znacząco skrócić czas trwania opryszczki, co więcej szybkie zastosowanie acyklowiru może sprawić, że nie dojdzie do utworzenia pęcherzyków wypełnionych surowiczym płynem. Dzieje się tak, ze względu na fakt, że zastosowanie tabletek pozwala na uzyskanie wyższego stężenia terapeutycznego i dotarcie leku do komórek wirusa znajdujących się w komórkach nerwowych. Acyklowir wbudowuje się w materiał genetyczny wirusa i hamuje proces jego namnażania.

Ponadto wygrywają również względy czysto praktyczne, tabletki są wygodniejsze w stosowaniu, i nie wymagają dotykania zmian skórnych, co może rozprzestrzeniać zakażenie. Oczywiście można również zastosować obie formy jednocześnie, a więc oprócz tabletek stosować również maści co zwiększa siłę działania leku. Doustnie acyklowir podaje się zwykle w dawce 200 mg 5 razy dziennie lub 400 mg 3 razy dziennie przez okres 5 dni. 

Oprócz preparatów dostępnych w aptekach, warto wypróbować również domowe sposoby, na zmienione chorobowo miejsca można nałożyć okłady z wykorzystaniem:

  • Miodu
  • Aloesu
  • Szałwii
  • Rumianku
  • Mięty
  • Rozpuszczonej tabletki aspiryny
  • Czosnku
  • Cebuli
  • Herbaty
  • Olejku z drzewa herbacianego

Niefarmakologiczną metodą walki z opryszczką jest również coraz popularniejsze w ostatnim czasie wykorzystywanie LED-ów medycznych. Ledoterapia stymuluje komórki skóry do produkcji kolagenu i elastyny, poprawia ukrwienie i odżywienie skóry a także wspomaga regenerację tkanek. Metoda ta ma jednak pewne ograniczenia, nie jest zalecana u pacjentów ze świeżą opalenizną, stosujących preparaty z beta-karotenem, chorujących na cukrzycę, choroby układu sercowo-naczyniowego, choroby autoimmunologiczne, nowotwory choroby układu wewnątrzwydzielniczego, przyjmujących leki przeciwzakrzepowe a także u kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią. 

Jakie powikłania może wywołać opryszczka u kobiet w ciąży?

Opryszczka to nieprzyjemna choroba, zwykle jednak nie wywołuje w Nas dużego strachu. Może jednak okazać się powodem do niepokoju, szczególnie w przypadku kobiet w ciąży, obawiających się o wpływ zakażenia na rozwijający się płód. Wszystko zależy od charakteru zakażenia, a więc czy opryszczka pojawiała się już wcześniej i jest to nawracające zakażenie czy też zmiany skórne występują po raz pierwszy. Pierwotne zakażenie wirusem opryszczki może być niebezpieczne dla płodu (przedwczesny poród, poronienie, wrodzone zakażenie HSV), dlatego warto skonsultować się z lekarzem, który w razie potrzeby zastosuje odpowiednie leczenie.

Poważnym problemem w przypadku kobiet ciężarnych jest opryszczka narządów płciowych, szczególnie pojawiająca się w ostatnim trymestrze ciąży. Aby uniknąć zakażenia wirusem HSV u dziecka zaleca się stosowanie leków przeciwwirusowych oraz zakończenie ciąży cesarskim cięciem.

Jak uniknąć opryszczki i zapobiegać jej nawrotom?

Biorąc pod uwagę powszechne występowanie wirusa opryszczki uniknięcie kontaktu z nim może okazać się niemożliwe. Możemy jednak zapobiegać nawrotom i unikać opryszczki przede wszystkim poprzez zachowanie reżimu sanitarnego. Nie używajmy wspólnych sztućców, pomadek do ust czy też ręczników z osobami z aktywną opryszczką. Unikajmy ryzykownych kontaktów seksualnych, a jeśli zauważymy wykwity skórne, nie rozdrapujmy ich i nie dotykajmy aby nie przenosić wirusa opryszczki w inne miejsce.

Dbajmy o układ immunologiczny poprzez ruch i zdrową dietę, wirus atakuje często w momentach spadku odporności.

Jeśli nawroty opryszczki są powiązane z konkretnymi sytuacjami np. miesiączką, infekcją górnych dróg oddechowych, opalaniem możemy na kilka przed sytuacją indukującą opryszczkę a także w trakcie jej trwania profilaktycznie przyjmować acyklowir w dawce 200 mg 4 razy dziennie lub 400 mg dwa razy dziennie.

Jeśli natomiast nawroty choroby są częste, ich przebieg jest ciężki warto rozważyć terapię supresyjną polegającą na przyjmowaniu acyklowiru w dawce 400 mg dwa razy dziennie przez okres 4-6 miesięcy. Terapię taką należy skonsultować z lekarzem.

Prewencję farmakologiczną opryszczki zaleca się również przed zabiegami medycyny estetycznej, takimi jak: laser ablacyjny, laser erbowo-yagowy, laser frakcyjny CO2, laser CO2, średniogłębokie i głębokie peelingi, głęboka mikrodermabrazja. Acyklowir warto zastosować w dawce 400 mg 2-3 razy na dobę dzień przed zabiegu i kontynuować do 5 dni po zabiegu. 

5/5 - (2 votes)

Więcej artykułów i porad:

Atopowe zapalenie skóry (AZS)Atopowe zapalenie skóry (AZS) – przyczyny, objawy, leczenie trądzik na twarzy kobietyTrądzik zwyczajny – przyczyny, objawy, leczenie, pielęgnacja skóry suszenie głowy po myciuŁupież – przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka