Zaktualizowano: 24 października.2022 r.
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to najpowszechniejsze schorzenie dermatologiczne zarówno wśród
dzieci jak i osób dorosłych. Jakie są przyczyny tego uciążliwego schorzenia? Jak poradzić sobie z
zaczerwienioną, łuszczącą się czy piekącą skórą? Kiedy kremy czy maści nie są wystarczające i
należy sięgnąć po wsparcie farmakologiczne?
Czym jest atopowe zapalenie skory?
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła i nawrotowa choroba zapalna skóry, zwykle
rozpoczynająca się już w okresie wczesnego dzieciństwa. Uważa się, że w patofizjologię AZS
zaangażowanych jest wiele czynników: genetycznych, środowiskowych oraz infekcyjnych.
W jaki sposób dochodzi do rozwoju AZS?
U około 30% pacjentów z AZS stwierdza się genetycznie uwarunkowane zaburzenie dotyczące
filagryny – to białko warunkujące prawidłową ochronną, barierową funkcję naskórka. Zaburzenie w
zakresie filagryny prowadzi do rozwoju suchości skóry a w rezultacie nadwrażliwości na czynniki
środowiskowe. Ponadto w przypadku osób z atopową skórą, niezależnie od uwarunkowań
genetycznych stwierdza się naciek komórek stanu zapalnego (limfocyty T, mastocyty, makrofagi) w
skórze, w zależności od nasilenia objawów chorobowych zmieniać się będzie rodzaj komórek
„naciekających” Naszą skórę.
W przypadku pacjentów z AZS powszechna jest również kolonizacja skóry przez bakterie S.aureus
(gronkowiec złocisty). Ma to związek ze stanem zapalnym i zmniejszoną produkcją związków
antybakteryjnych (dermicydyna, defensyna) przez Nasz organizm. Bakteria ta bytując na skórze
pacjentów doprowadza do zaostrzeń stanu zapalnego, jednak w takim przypadku podanie
antybiotyków oraz leczenie przeciwbakteryjne preparatami antyseptycznymi poprawia stan kliniczny
pacjentów. Innym niepożądanym „gościem” na Naszej skórze może być Malassezia species (należy do
grzybów) dotyczy to pacjentów z nasilonymi objawami w obrębie szyi i głowy.
AZS to często nie jedyny problem pacjentów, przypadłość ta może współistnieć z alergią wziewną
alergią pokarmową, alergicznym nieżytem nosa i spojówek oraz astmą oskrzelową.
Jakie są objawy atopowego zapalenia skóry?
Objawy atopowego zapalenia skóry wyglądają inaczej u niemowląt, dzieci oraz dorosłych. Poniżej
przedstawiamy objawy atopowego zapalenia sków dla każdej grupy wiekowej:
Niemowlęta
AZS u niemowląt może wystąpić już w okresie 2-3 miesiąca życia i często powoduje takie objawy jak:
– wysypkę
– tarcie o pościel lub inne rzeczy, aby zmniejszyć świąd
– problemy ze snem
– infekcję skórne
Dzieci
AZS u dzieci może wystąpić między 2 rokiem życia a okresem dojrzewania i często powoduje takie
objawy jak:
– wysypka, która pojawia się w fałdach łokci lub kolan,
– swędzące, łuszczące się plamy.
U dzieci i niemowląt zwykle mamy do czynienia z typem wypryskowatym AZS (stan zapalny obejmuje
głównie twarz i odsiebne części kończyn).
Dorośli
AZS u dorosłych występuje bardzo rzadko. Przyczyny atopowego zapalenia skóry u dorosłych są
związane głównie z nabyciem tego schorzenia w dzieciństwie. W przypadku dorosłych atopowe
zapalenie skóry powoduje takie objawy jak:
– Zmiany pojawiają się na łokciach, kolanach lub karku
– Zmiany szczególnie zauważalne na szyi i twarzy
– Suchość skóry
– Występujące ciągłe swędzenie
– Powoduje łuskowatą skórę
U dorosłych zwykle mamy do czynienia z typem liszajowatym, ogniskowym lub uogólnionym AZS
(zmiany na ograniczonych powierzchniach – doły łokciowe i podkolanowe).
W jaki sposób diagnozuje się atopowe zapalenie skóry?
Diagnostyka AZS nie ogranicza się tylko do stwierdzenia występowania typowych objawów skórnych.
Z uwagi na specyfikę choroby, okresy remisji i zaostrzeń istotne jest sprawdzenie czy pacjent nie
cierpi na chorobę alergiczną, która może mieć ogromne znaczenie w leczeniu AZS. W tym celu mamy
do dyspozycji szereg testów oraz badań laboratoryjnych, należą do nich:
- Skórne testy punktowe – wykonywane u dzieci powyżej 4 roku życia, przed ich wykonaniem
należy odstawić ogólnie i miejscowo stosowane glikokortykosteroidy oraz leki
przeciwhistamowe - Skórny natychmiastowy ekspozycyjny test pokarmowy – wykonywany u małych dzieci i
niemowląt z alergiami pokarmowymi - Oznaczenie antygenowo swoistych immunoglobulin E w surowicy – bardzo obiektywny test
zarówno w przypadków alergenów pokarmowych jak i powietrzno pochodnych - Oznaczenie całkowitego stężenia immunoglobulin E w surowicy – test orientacyjny, ponieważ
podwyższone stężenie może być związane z innymi chorobami - Naskórkowe testy płatkowe – mają coraz większe znaczenie kliniczne, stosowane do oceny
nadwrażliwości na alergeny kontaktowe (metale, substancje zapachowe) - Atopowe płatkowe testy skórne – testy stosowane na chwilę obecną w badaniach klinicznych, w przyszłości mogą posłużyć do oceny alergii kontaktowej
Z czym należy różnicować AZS?
Nawet, jeśli opisane powyżej objawy kliniczne są łudząco podobne do obecnych u Nas, pamiętajmy,
że zawsze należy brać pod uwagę inne schorzenia, w których równie występują zmiany skórne. AZS
należy różnicować z:
- łojotokowym zapaleniem skóry
- łuszczycą pospolitą
- wypryskiem kontaktowym
- świerzbem
- opryszczkowym zapaleniem skóry
- łupieżem różowym
- grzybicą
- chłoniakiem skóry
- zaburzeniami rogowacenia
O tym, jaka będzie ostateczna diagnoza decyduje badanie lekarskie oraz wyniki badań dodatkowych.
Leczenie atopowego zapalenia skóry (AZS)
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego leczenie AZS obejmuje
profilaktykę, właściwą pielęgnację skóry atopowej, leczenie miejscowe oraz leczenie ogólne.
Działania profilaktyczne możemy podzielić na:
- Profilaktykę pierwotną – dotyczy ona dzieci urodzonych w rodzinach obciążonych atopią,
niemających jeszcze objawów klinicznych. Do profilaktyki pierwotnej zaliczamy: przedłużenie
karmienia piersią do 3-6 miesięcy, niepalenie tytoniu w okresie ciąży, ograniczenie ekspozycji
na silne alergeny powietrzno pochodnych - Profilaktykę wtórną – dotyczy pacjentów z objawami klinicznymi choroby. Do profilaktyki
wtórnej zaliczamy: dokładną diagnostykę alergologiczną, właściwą pielęgnację skóry – więcej
o właściwej pielęgnacji poniżej, eliminację alergenu – o ile został ustalony, unikanie
czynników drażniących, unikanie infekcji bakteryjnych i wirusowych - Profilaktykę dodatkową – ma za zadanie zapobiegać rozwojowi objawów klinicznych ze
strony innych układów i narządów. Do profilaktyki tej zaliczamy odczulanie (immunoterapia
swoista), poradnictwo psychologiczne
Leczenie miejscowe AZS obejmuje przede wszystkim pielęgnację skóry atopowej, a więc:
- Częste nawilżanie skóry ( Kremy, balsamy z przeznaczeniem dla osób chorujących na atopowe
zapalenie skóry pomagają utrzymywać wilgotną i elastyczną skórę a dzięki temu jest ona bardziej
odporna na uszkodzenia mechaniczne) - Krótsze kąpiele (U osób z AZS zaleca się ograniczenie kąpieli do 10 minut oraz używanie ciepłej
wody a niegorącej) - Używanie delikatnych mydeł, płynów (Najlepiej poszukać specjalnych serii kosmetyków z przeznaczeniem dla chorych na AZS)
- Delikatne wycieranie (Uważajcie na to, aby po kąpieli wycierać się miękkim ręcznikiem nie podrażniając zbytnio skóry, co mogłoby wpłynąć na zaostrzenie AZS)
- Osoby z ASZ w składzie kosmetyków powinny szukać przede wszystkim: długołańcuchowych estrów, kwasów tłuszczowych, lanoliny, trój glicerydów, wosków pszczelich, mocznika w stężeniu 5-10%, aloesu zwyczajnego, owsa zwyczajnego, żywokostu lekarskiego, polifenoli.
- Emolienty powinny być stosowane przynajmniej trzy razy dziennie, a w przypadku nasilenia objawów klinicznych, co 6 godzin.
- Ilość zastosowanego emolientu powinna być uzależniona od stanu skóry, w przypadku braku silnych objawów zapalnych wystarczy zastosować 2 dawki z dyspensera (lub objętość małej łyżeczki do herbaty) na każdą część ciała (ramię, klatka piersiowa, brzuch, górna część pleców, dolna część pleców, udo, podudzie). Jeśli objawy są mocno nasilone porcję emolientu zwiększamy do 10 dawek z dyspensera (lub objętość dużej łyżki stołowej) na każdą część ciała
W leczeniu miejscowym AZS stosujemy również glikokortykosteroidy oraz miejscowe inhibitory
kalcyneuryny:
- Klasycznie glikokortykosteroidy stosowano w terapii ciągłej, obecne wytyczne zalecają jednak
stosowanie terapii przerywanej ( np. 3 dni stosowania glikokortykosteroidów i 3 dni
stosowania obojętnego preparatu). Pamiętajmy, że leki te mogą powodować działania
niepożądane (zaniki skóry, odbarwienia, przebarwienia), jednak nie bójmy się ich stosowania,
ważne tylko, aby dokładnie przestrzegać zaleceń lekarza. - Kortykosteroidy mają różną siłę działania (klasa od I do VII), i są dostępne w postaci maści,
żelu, sprayu, o tym, jaki będzie właściwy dla Nas zadecyduje lekarz. - Inhibitory kalcyneuryny to nowe leki immunomodulujące, do których należą pimekrolimus
oraz takrolimus. Leki te hamują uwalniane substancji prozapalnych, co ma za zadanie
„wyciszyć” stan zapalny.
Jak wspominaliśmy powyżej w AZS możne stosować również leczenie ogólne. Terapia ta obejmuje
stosowanie:
- leków przeciwhistaminowych (zmniejszają świąd, stan zapalny skóry)
- gikokortykosteroidów systemowo (tylko w bardzo poważnych zaostrzeniach choroby,
leczenie takie powinno być skrócone do absolutnego minimum) - cyklosporyny A
- metotreksatu
- azatriopryny
- immunoterapii swoistej (odczulanie)
- antybiotykoterapii ogólnej
AZS to uciążliwe i trudne w leczeniu schorzenie dermatologiczne mogące dotknąć pacjenta w
każdym wieku. Właściwa pielęgnacja skóry jest kluczowa w walce ze świądem czy
zaczerwienieniem. Jeśli zauważymy, że z Naszą skórą dzieje się coś niepokojącego skonsultujmy
się z dermatologiem.
Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.
Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.
Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.
