Zaktualizowano: 24 października.2022 r.
Udar mózgu to nagły stan zagrażający życiu. Szybka reakcja najbliższego otoczenia i rozpoznanie objawów udaru może zminimalizować powikłania i zapewnić pacjentowi szybki powrót do zdrowia. Czym jest udar mózgu? Jakie są jego przyczyny? Jak rozpoznać udar mózgu? Jak wygląda leczenie udaru? Jak długo trwa rehabilitacja? Sprawdź w poniższym artykule.
Czym jest udar mózgu?
Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia udar mózgu (inaczej incydent mózgowo-naczyniowy, dawniej apopleksja) to nagły stan zagrażający życiu, objawiający się ogniskowymi lub uogólnionymi zaburzeniami czynności mózgu, utrzymującymi się dłużej niż 24 godziny i wymagającymi bezwzględnej hospitalizacji.
Częstość występowania udaru wynosi 2 na 1000 osób, jednak u pacjentów powyżej 65 roku życia częstość ta wzrasta do 10 na 1000 osób. Niestety około połowa pacjentów z udarem umiera w ciągu miesiąca, a około 20% pacjentów po udarze wymaga stałej opieki. Udar mózgu jest również 3 co do częstości przyczyną zgonów i niepełnosprawności wśród pacjentów po 40 roku życia.
W zależności od mechanizmu wystąpienia udaru wyróżniamy dwie jego główne postacie:
- Udar niedokrwienny – częstszy u osób starszych
- Udar krwotoczny – częstszy u młodszych pacjentów
Udar niedokrwienny – mechanizm
Udar niedokrwienny to najczęstszy typ udaru, występujący u 85% pacjentów. W tym przypadku dochodzi do nagłego zatrzymania dopływu krwi do mózgu a w rezultacie do jego niedokrwienia. Najczęstszą przyczyną niedrożności tętnicy doprowadzającej krew do mózgu jest miażdżyca. Blaszki miażdżycowe zbudowane głównie z cholesterolu stopniowo narastają, zwężając światło tętnicy aż w końcu całkowicie ją blokują. Inną przyczyną niedrożności może być zator, czyli zablokowanie naczynia przez skrzep powstały w sercu i płynący do mózgu. Taka sytuacja może mieć miejsce u pacjentów z migotaniem przedsionków, po wszczepieniu zastawek serca czy też po zawale serca. Może się również zdarzyć, że blaszka miażdżycowa tworzy się w innym naczyniu, np. w tętnicy szyjnej, ale ulega oderwaniu, razem z krwią wędruje do tętnicy mózgowej i tam blokuje dalszy przepływ krwi.
W zależności od tego, w którym dokładnie miejscu dojdzie do zablokowania dopływu krwi do mózgu, może wyróżnić:
- Zaburzenia krążenia mózgowego dotyczące unaczynienia przedniego
- Zaburzenia krążenia mózgowego dotyczące unaczynienia tylnego
- Zaburzenia krążenia mózgowego dotyczące unaczynienia całego mózgu
Podział ten ma swoje odzwierciedlenie w objawach klinicznych pojawiających się u pacjenta.
Udar krwotoczny – mechanizm
Drugim typem udaru, zdecydowanie rzadziej występującym, jest udar krwotoczny. Ten typ udaru spowodowany jest pęknięciem ściany tętnicy mózgowej i wydostaniem się krwi poza naczynie krwionośne. Wypływająca krew niszczy tkankę nerwową oraz powoduje wzrost ciśnienia śródczaszkowego, co wpływa na zaburzenie pracy całego mózgu.
Udary krwotoczne, ze względu na lokalizację, dzielimy na krwotoki śródmózgowe i krwotoki podpajęczynówkowe. Krwotoki śródmózgowe związane są zwykle z wieloletnim nadciśnieniem tętniczym na skutek, którego dochodzi do poszerzania małych tętnic wewnątrz mózgu i powstawania mikrotętniaków, które następnie pękają. Z kolei krwotoki podpajęczynówkowe powstają na skutek uszkodzenia naczynia znajdującego się na powierzchni mózgu, a wypływająca krew gromadzi się pomiędzy mózgiem a ochronną błoną zwaną oponą pajęczą. Krwotoki podpajęczynówkowe mają swoje źródło w większych tętniakach lub naczyniakach, będących efektem wrodzonej wady ściany naczynia. Niestety udary krwotoczne mają cięższy przebieg w porównaniu do udarów niedokrwiennych i częściej kończą się śmiercią lub znacznym stopniem niepełnosprawności.
Złośliwy udar mózgu – rzadki typ udaru
Złośliwy udar mózgu to specyficzny a zarazem rzadki typ udaru. W tym przypadku przyczyną udaru jest zamknięcie światła dużej tętnicy (np. zator tętnicy środkowej mózgu), co powoduje niedokrwienie tkanki mózgowej. Pomimo tego, że jest to udar niedokrwienny daje on objawy udaru krwotocznego, stąd jego odrębność.
Udar mózgu – jakie są jego objawy?
Czas pojawienia się objawów, jak również ich nasilenie jest ściśle powiązane z tym czy doszło do niedokrwienia czy też krwotoku oraz jak duży obszar mózgu został uszkodzony. Istotne jest również czy w uszkodzonym obszarze znajdowały się ważne struktury (odpowiedzialne np. za oddychanie czy też krążenie).
Do objawów pojawiających się w przebiegu udaru zaliczamy:
- Osłabienie mięśni twarzy (Można zaobserwować np. opadający kącik ust, wykrzywienie twarzy.)
- Niedowład kończyny górnej/dolnej bądź obu kończyn (Niedowład występuje po jednej stronie ciała, zawsze przeciwnej do ogniska udaru w mózgu. Pacjenci mogą mieć problem z poruszaniem kończyną, a nawet w niektórych przypadkach nie mogą wykonać żadnego ruchu.)
- Zaburzenia widzenia (Najczęściej występują one w jednym oku i dotyczą podwójnego widzenia, ograniczenia pola widzenia lub nawet utraty widzenia)
- Osłabienie mięśni języka i gardła (Pacjenci mają trudności z połykaniem, krztuszą się oraz problem z mówieniem.)
- Zaburzenia koordynacji i równowagi (Pacjenci potykają się, upuszczają przedmioty, mają trudności w ubieraniu się)
- Nagły, bardzo silny ból głowy
- Zaburzenia świadomości, utrata przytomności (W zależności od rozległości udaru pacjenci stają się senni, mają zaburzenia orientacji, nie wiedzą gdzie się znajdują a nawet tracą przytomność)
Na podstawie występujących objawów lekarz może podejrzewać, z jakim typem udaru mamy do czynienia. Pacjenci z udarem niedokrwiennym są przytomni, stopniowo pogłębiają się u nich objawy neurologiczne, czyli niedowłady, zaburzenia mowy, równowagi.
Z kolei pacjenci z udarem krwotocznym trafiają do szpitala zwykle w stanie ciężkim, tracą przytomność, co poprzedzone jest silnym bólem głowy i wymiotami. Jeśli są przytomni objawy porażenia i niedowładu są u nich dużo silniejsze niż u pacjentów z udarem niedokrwiennym.
Udar – pierwsza pomoc
Pamiętajmy, że tylko natychmiastowa reakcja pacjenta i jego otoczenia oraz szybka pomoc lekarska mogą ograniczyć konsekwencje wystąpienia udaru i zapewnić pacjentowi powrót do pełnej sprawności.
Dlatego gdy tylko zauważymy u siebie bądź u kogoś bliskiego objawy asymetrii twarzy, osłabienie kończyn po jednej stronie, zaburzenia widzenia, problemy z mową, dezorientację lub silny ból głowy natychmiast wzywajmy pogotowie pod numerem alarmowym 112 lub 999.
W przypadku udaru liczy się każda minuta, leczenie może odwrócić skutki udaru lub znacznie je zminimalizować, ale pod jednym warunkiem, musi zostać wdrożone maksymalnie do 3 godzin od wystąpienia objawów. Nie czekajmy, więc aż objawy miną, komórki mózgu są bardzo wrażliwe na niedotlenienie, już po 4 minutach bez dostępu tlenu zaczynają umierać.
Mini udar – czy tak samo groźny?
Należy pamiętać, że oprócz udaru możemy wyróżnić przemijające ataki niedokrwienne (TIA – transient ischaemic attac), tak zwane mini udary. Często ataki te poprzedzają wystąpienie klasycznego udaru, dlatego nie należy ich lekceważyć i również zgłosić się po pomoc lekarską.
TIA to krótkotrwałe objawy uszkodzenia mózgu, które ustępują w ciągu kilku minut do kilku godzin. Są one bardzo podobne do objawów występujących w udarze, a więc zaburzenia widzenia w jednym oku, niedowłady kończyn, mrowienia, drętwienia, zaburzenia czucia, problemy z mową. Nie wolno bagatelizować pojawiających się objawów, ponieważ szacuje się, że u 10% osób z TIA w przeciągu 3 miesięcy a u 50% w przeciągu 3 lat pojawi się klasyczny udar.
Udar mózgu – kto jest zagrożony?
Wiemy, czym spowodowany jest udar mózgu, pozostaje, więc pytanie, kto więc jest narażony na wystąpienie niedokrwienia lub krwotoku. Udar mózgu częściej dotyczy kobiet powyżej 55 roku życia niż mężczyzn oraz osób w młodszym wieku. Nie oznacza to jednak, że tylko w takiej grupie może dojść do udaru.
Czynnikami, które zwiększają ryzyko wystąpienia udaru są:
- Nadciśnienie tętnicze
- Choroby serca
- Cukrzyca
- Palenie papierosów
- Miażdżyca
- Zaburzenia gospodarki lipidowej
- Otyłość
- Nadużywanie alkoholu
- Bezdechy senne (udary w 1/3 przypadków zdarzają się w czasie snu, a po wyburzeniu pacjenci zauważają objawy)
Według amerykańskich naukowców istnieją również czynniki ryzyka udaru typowe dla populacji kobiet. Mowa tutaj o:
- Stosowaniu antykoncepcji hormonalnej lub hormonalnej terapii zastępczej
- Niskim poziomie dehydroepiandrosteronu u kobiet
- Wczesnym wieku pierwszej miesiączki (poniżej 10 lat) i wczesnym wieku menopauzy (poniżej 45 lat)
- Powikłaniach ciążowych (cukrzyca ciążowa, stan przedrzucawkowy, nadciśnienie tętnicze ciążowe)
Jak diagnozuje się udar mózgu?
Rozpoznanie udaru mózgu opiera się przede wszystkim na występujących objawach klinicznych oraz badaniach obrazowych, do których należą rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa. Dzięki wykonaniu tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego można stwierdzić, z jakim udarem mamy do czynienia (niedokrwienny czy krwotoczny) oraz sprawdzić czy nie ma obrzęku mózgu bądź innych zmian wymagających zmiany sposobu leczenia.
Należy również pamiętać, że zaraz po udarze nie możemy jeszcze ocenić jak duży obszar mózgu legł uszkodzeniu, to pokazuje tomografia lub rezonans wykonane po kilku dniach i tygodniach od udaru. Stąd u pacjentów po udarze często powtarza się te badania, aby kontrolować rozległość zmian.
Do innych badań, które również wykonuje się u pacjentów diagnozowanych pod kątem wystąpienia udaru należą: ultrasonografia tętnic szyjnych (pozwala ocenić czy nie ma zatoru w tych naczyniach), EKG (sprawdza stan serca), arteriografia tętnic mózgowych (pozwala ocenić stan tętnic mózgowych) oraz badania laboratoryjne (między innymi badania oceniające parametry krzepnięcia krwi).
Udar mózgu – jak wygląda leczenie
Udar mózgu to poważny stan zagrażający życiu, dlatego pamiętajmy, że wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej. W zależności od stanu pacjenta leczenie będzie wyglądać nieco inaczej, konieczne może być podłączenie kroplówki, podanie tlenu do oddychania przez maskę lub nawet podłączenie do respiratora, jeśli pacjent ma problemy z samodzielnym oddychaniem.
Jeśli mamy do czynienia z udarem niedokrwiennym i od momentu wystąpienia objawów nie minęło dłużej niż 3 – 4 godziny pacjentowi podaje się tkankowy aktywator plazminogenu (TPA, alteplaza). To specjalistyczny lek, który ma za zadanie rozpuścić zakrzep blokujący tętnicę i umożliwić przepływ krwi do tkanki mózgowej. Leczenie to wiąże się jednak z upośledzeniem ogólnej krzepliwość krwi, dlatego nie można go zastosować u osób, które w ostatnim czasie przebyli zabieg chirurgiczny, ponieważ może to doprowadzić do krwawienia z rany. Jeśli pacjent trafi do szpitala po dłuższym czasie, zastosowanie TPA nie jest już możliwe, w tej sytuacji podaje się aspirynę lub heparynę (również jest to leczenie mające zniwelować skrzep).
W przypadku udaru krwotocznego nie stosuje się wspomnianych powyżej leków. Leczenie polega na wykonaniu zabiegu neurochirurgicznego, który zniweluje zwiększone ciśnienie śródczaszkowe lub będzie mieć na celu usunięcie naczyniaka lub tętniaka.
Jeśli przyczyną udaru było zwężenie tętnicy szyjnej, lekarz może zdecydować o konieczności wykonania zabiegu polegającego na wszczepieniu stentu, który spowoduje „rozszerzenie” tętnicy i usprawni przepływ krwi.
Udar mózgu – jak wrócić do sprawności?
To jak będzie wyglądać powrót do zdrowia jest ściśle zależne od wielkości uszkodzeń w mózgu, jakie spowodował udar. Niestety w niektórych przypadkach, gdy uszkodzenie mózgu jest duże powrót do pełnej sprawności może być niemożliwy. Postępowanie po udarze to:
- Odpowiednie odżywianie – Ma ono na celu zapobiec niedożywieniu, które zwiększa ryzyko powikłań po udarze.
- Zapobieganie odleżynom – Pacjenci po udarze powoli powracają do sprawności ruchowej, dlatego w pierwszym okresie po udarze, gdy chorzy są nieprzytomni bądź z porażeniem kończyn trzeba zadbać o zmienianie pozycji ciała, stosowanie odpowiedniej pielęgnacji.
- Rehabilitacja – To najważniejszy element powrotu do zdrowia, po udarze pacjenci spędzają w szpitalu około 3 tygodni, po tym czasie mogą zostać skierowani na oddział rehabilitacji neurologicznej. Ćwiczenia są wdrażane stopniowo i powoli w zależności od odzyskiwania przez pacjenta sił, uczy się siadać, chodzić, funkcjonować w nowej rzeczywistości. Oprócz zajęć z fizjoterapeutą wykorzystuje się również specjalistyczne zabiegi
- Praca z logopedą – Pacjenci, u których doszło do uszkodzenia ośrodka mowy mogą mieć po udarze problem z mową oraz nazywaniem przedmiotów, niezbędna jest w tym przypadku praca z logopedą (są osoby wyspecjalizowane w pracy z osobami po udarach).
- Psychoterapia – Udar może poważnie wpłynąć na Nasze dotychczasowe funkcjonowanie, warto poszukać wsparcia psychologa, który może pomóc odnaleźć się w nowej rzeczywistości i poradzić sobie z ograniczeniami. Z pomocy mogą skorzystać nie tylko pacjenci po udarze, ale także ich rodziny, które często muszą poradzić sobie z całodobową opieką nad chorym.
- Eliminacja chorób przyczyniających się do wystąpienia udaru, (jeśli pacjent choruje na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę należy dbać o jak najlepsze leczenie i nie zaniedbywać zaleceń lekarzy)
- Przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych lub hamujących czynność płytek krwi (niekiedy jest to konieczne do końca życia, aby zminimalizować ryzyko kolejnego udaru)
A może to nie udar?
Na to pytanie odpowie Nam tylko lekarz, warto jednak wiedzieć, że są sytuacje, w których objawy kliniczne przypominają udar, ale ich przyczyna jest zupełnie inna:
- Migrena z aurą (Charakteryzuje się pulsującym, jednostronnym bólem głowy, objawami neurologicznymi, zwykle takie epizody występowały już w przeszłości)
- Napad padaczkowy (Pacjenci zwykle wiedzą o swoje chorobie, ale dla osób niewiedzących o chorobie może przypominać udar)
- Maska udarowa guza mózgu (Pierwotne guzy mózgu lub przerzuty nowotworowe do mózgu również dają objawy podobne do udaru. Często przed poważnym epizodem pacjenci skarżą się na przewlekłe bóle głowy, zaburzenia koncentracji i pamięci)
Pamiętajmy raz jeszcze udar to nie wyrok, pod warunkiem szybkiej reakcji chorego i jego otoczenia!
Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.
Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.
Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.