Zaktualizowano: 20 września.2022 r.

Mianem cukrzycy określamy grupę chorób metabolicznych związanych z nieprawidłowym wydzielaniem bądź działaniem insuliny, hormonu odpowiedzialnego za regulację glukozy we krwi. Wzmożone pragnienie i zmęczenie to tylko niektóre z objawów cukrzycy wymagające dalszej diagnostyki. Podstawowym testem wykorzystywanym w diagnostyce cukrzycy jest ocena stężenia glukozy we krwi pobranej na czczo. Jakie są przyczyny cukrzycy typu 1? Jak objawia się cukrzyca typu 1? W jaki sposób można zdiagnozować cukrzycę typu 1? Jak ją wyleczyć? Czym grozi nieleczona cukrzyca? Dlaczego dieta jest kluczowym elementem terapii? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz w poniższym artykule.

badanie cukrzycy

Czym jest cukrzyca typu 1?

Nie sposób mówić o cukrzycy nie zaczynając opracowania od kilku słów na temat trzustki, jednego z kluczowych organów w Naszym organizmie. Trzustka to podłużny narząd, znajdujący się w jamie brzusznej tuż za żołądkiem. Anatomicznie możemy wyróżnić głowę trzustki, trzon trzustki i ogon trzustki, a cały narząd ma długość około 20cm. Trzustka zbudowana jest z pęcherzyków wydzielniczych oraz przewodów wyprowadzających sok trzustkowy, a co za tym idzie główną rolą trzustki jest właśnie wydzielanie szeregu białek i enzymów. W zależności od tego, jaka dokładnie jest rola wydzielanych substancji możemy powiedzieć, że trzustka ma funkcję zarówno zewnątrzwydzielniczą jak i wewnątrzwydzielniczą. 

Około 85% masy trzustki stanowią pęcherzyki zewnątrzwydzielnicze produkujące enzymy trawienne niezbędne do prawidłowego trawienia tłuszczy, białek i węglowodanów. Z kolei pozostałe 15% masy trzustki to pęcherzyki wewnątrzwydzielnicze, ułożone w specjalne struktury zwane wyspami Langerhansa, produkujące insulinę, glukagon, somatostatynę i polipeptyd trzustkowy. 

To właśnie insulina i glukagon są kluczowymi hormonami regulującymi poziom glukozy we krwi. Insulina działa niczym klucz otwierający glukozie wejście do wnętrza komórek (jedynym wyjątkiem jest mózg i wątroba, tam dostarczenie „pokarmu” w postaci glukozy nie wymaga udziału insuliny), gdy w organizmie brakuje insuliny glukoza nie może zostać wykorzystana przez komórki, jako źródło energii. Powoduje to gromadzenie się glukozy we krwi a jej niedobór we wnętrzu komórki oraz zwiększenie gęstości krwi, która mówiąc profesjonalnie zmienia swój ładunek osmotyczny. 

Wróćmy, więc teraz do definicji cukrzycy. Cukrzyca to zgodnie z definicją WHO, grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny. Utrzymujący się przez dłuższy czas podwyższony poziom glukozy we krwi prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu wielu narządów i rozwinięcia powikłań cukrzycowych.

Światowa Organizacja Zdrowia dzieli cukrzycę na 4 główne grupy, dlatego też nie rozpatrujemy cukrzycy, jako jednej choroby, ale jaką całą grupę chorób związanych z nieprawidłowym poziomem glukozy, i tak wyróżniamy:

  • Cukrzycę typu 1 (którą znów dzielimy na autoimmunologiczną lub idiopatyczną)
  • Cukrzycę typu 2
  • Inne specyficzne typy cukrzycy
  • Cukrzycę ciążową

W poniższym opracowaniu bliżej przyjrzymy się cukrzycy typu 1.

Cukrzyca ta stanowi około 10% wszystkich przypadków cukrzycy, z początkiem zachorowania zwykle pomiędzy 10 a 14 rokiem życia i dotyczy przede wszystkim dzieci oraz osób młodych, do 30 roku życia. 

Jakie są przyczyny cukrzycy typu 1?

Cukrzyca typu 1 spowodowana jest zniszczeniem komórek β trzustki odpowiedzialnych za produkcję insuliny, brak tego hormonu uniemożliwia komórkom wykorzystanie glukozy, która zostaje „zmagazynowana” we krwi. Komórki te niszczone są przez przeciwciała, a dokładnie autoprzeciwciała wytwarzane przez Nasz własny organizm. Cukrzyca jest, więc kolejnym przykładem choroby z tak zwanej autoagresji, czyli choroby spowodowanej tym, że organizm atakuje własne komórki błędnie rozpoznając je, jako obce. Inne przykłady chorób z autoagresji to choroba Hashimoto oraz Gravesa Basedova (odpowiednio niedoczynność i nadczynność tarczycy).

Warto zaznaczyć, że obecność przeciwciał wyprzedza objawy choroby a liczba uszkodzonych pęcherzyków wewnątrzwydzielniczych stopniowo ulega zmniejszeniu, gdy uszkodzeniu ulegnie około 90% pęcherzyków zdolnych do produkcji insuliny pojawiają się pierwsze objawy kliniczne.

Pozostaje, więc pytanie, dlaczego Nasz organizm produkuje przeciwciała niszczące trzustkę. Niestety jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie nie znaleziono do dziś, podobnie jak w przypadku innych chorób autoimmunologicznych. 

Uważa się, że znaczenie w rozwoju cukrzycy może mieć silny stres, zanieczyszczenie środowiska, zakażenie entrowirusami we wczesnym dzieciństwie czy też podłoże genetyczne. To ostatnie jest szczególnie interesujące, ponieważ udowodniono, że niektóre osoby mają predyspozycje genetyczne do rozwoju nie tylko cukrzycy, ale ogólnie chorób autoimmunologicznych. Ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1 u rodzeństwa szacuje się na około 6% a u bliźniaka jednojajowego na około 36%.

W ostatnich latach udowodniono również rzadko występujące monogenowe dziedziczenie cukrzycy typu 1. Oznacza to, że zidentyfikowano geny odpowiedzialne za rozwój cukrzycy, do których należą: KCNJ11 kodujący białko Kir6.2, ABCC8 kodujący białko SUR1 oraz HNF1A. W rodzinach dotkniętych cukrzycą występuje mutacja w jednym z wymienionych genów, która może być przekazywana z rodziców na dzieci i odpowiadać za rozwój cukrzycy. O monogenowym dziedziczeniu cukrzycy mówimy, gdy choroba rozwija się w przynajmniej trzech pokoleniach w linii prostej. 

Najczęstsza zmiana dotyczy genu HNF1A, a cukrzycę wywołaną taką zmianą nazywamy cukrzycą typu MODY. W przypadku cukrzycy o podłożu genetycznym przyczyną choroby nie jest autoimmunologiczne niszczenie trzustki, ale defekt genetyczny blokujący możliwość produkcji insuliny bądź innych białek zaangażowanych w produkcję tego hormonu. 

Jakie są objawy cukrzycy typu 1?

Objawy cukrzycy pojawiają się, gdy znaczna część komórek odpowiedzialnych za produkcję insuliny ulegnie zniszczeniu, a do objawów tych należą:

  • Wzmożone pragnienie
  • Wielomocz
  • Nieuzasadnione chudnięcie
  • Senność
  • Osłabienie
  • Skłonność do infekcji
  • Nocne moczenie u dzieci
  • Kurcze mięśni
  • Zaburzenia ostrości widzenia

Objawy te wynikają z hiperglikemii, czyli zwiększonego stężenia glukozy we krwi. Niestety często zdarza się, że cukrzyca daje o sobie znać w postaci bardzo nasilonych objawów klinicznych spowodowanych kwasicą ketonową a w skrajnych przypadkach nawet śpiączką ketonową. To stan zagrożenia życia spowodowany krytycznie niskim poziomem glukozy w komórkach i patologicznie wysokim poziomem glukozy we krwi. 

Wymioty, silne bóle brzucha, duszność i postępujące zaburzenia świadomości to objawy, które wymagają natychmiastowej pomocy lekarza. 

W jaki sposób diagnozuje się cukrzycę typu 1?

Rodzice, którzy zaobserwowali u swoich dzieci niepokojące objawy powinni niezwłocznie zgłosić się do pediatry celem dalszej diagnostyki i ewentualnego skierowania do poradni diabetologicznej.

Kluczową rolę w diagnostyce cukrzycy odgrywa oznaczenie poziomu glukozy we krwi żylnej, na podstawie otrzymanych wyników lekarz decyduje o dalszym postępowaniu:

  • Stężenie glukozy powyżej 200 mg/dl (11,1 mmol/l) w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia przy jednoczesnym występowaniu objawów klinicznych pozwala na stwierdzenie cukrzycy
  • Stężenie glukozy powyżej 126 mg/dl (7,0 mmol/l) w dwóch kolejnych oznaczeniach wykonanych w próbkach krwi pobranych na czczo pozwala na stwierdzenie cukrzycy
  • Stężenie glukozy mieszczące się w przedziale pomiędzy 100 a 125 mg/dl (5,6 – 6,9 mmol/l) wymaga wykonania doustnego testu tolerancji glukozy

Pacjenci, u których zalecane jest wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy powinni zgłosić się na czczo do laboratorium i zabrać ze sobą glukozę zakupioną w aptece. Po pobraniu krwi zostaniemy poproszeni o wypicie 75 mg glukozy rozpuszczonej w 150-200 ml ciepłej wody. Choć mieszanka ta nie jest zbyt smaczna należy wypić ją dość szybko, najlepiej w ciągu 3-5 minut. Po wypiciu glukozy przez dwie godziny pozostajemy na terenie laboratorium, nie spożywamy posiłków, nie pijemy innych płynów a także powstrzymujemy się od palenia papierosów. Po 2 godzinach ponownie pobrana zostanie krew do badań laboratoryjnych. Stężenie glukozy we krwi po 2 godzinach od wypicia roztworu przekraczające 200 mg/dl (11,1 mmol/l) świadczy o cukrzycy. Z kolei stężenie mieszczące się w przedziale pomiędzy 140 a 199 mg/dl (7,8 – 11,0 mmol/l) świadczy o nieprawidłowej tolerancji glukozy, w tym przypadku decyzję o dalszym postępowaniu lekarz podejmuje indywidualnie. 

Z uwagi na autoimmunologiczny charakter cukrzycy typu 1 w diagnostyce zaleca się również oznaczanie specyficznych przeciwciał takich jak:

  • Przeciwciała przeciwko antygenom cytoplazmatycznym komórek β, tzw. przeciwciała przeciwwyspowe ICA
  • Przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (anty GADA 65)
  • Przeciwciała przeciwko fosfatazom tyrozyny (IA-2, IA-2β)
  • Przeciwciała przeciwko insulinie endogennej (IAA)
  • Przeciwciała przeciwcynkowe (Zn8)

Obecność ww. przeciwciał jest konieczna do potwierdzenia immunologicznego charaktery choroby. Uwaga! Specyficzne przeciwciała nie będą obecne w przypadku cukrzycy MODY o podłożu genetycznym.

Wśród innych badań laboratoryjnych wykorzystywanych w diagnostyce cukrzycy możemy znaleźć:

  • Oznaczenie glukozy w moczu 
  • Stężenie peptydu C w surowicy – Peptyd C produkowany jest razem z insuliną, uzyskany wynik jest, więc odzwierciedleniem ilości insuliny organizmie. W cukrzycy typu 1 stężenie peptydu C jest obniżone lub wręcz nieoznaczalne.
  • Ciała ketonowe we krwi lub w moczu – Ich wysokie stężenie wskazuje na występowanie kwasicy ketonowej i wymaga pilnej interwencji medycznej
  • Stężenie kwasu mlekowego w surowicy – Podwyższone stężenie kwasu mlekowego w surowicy może wskazywać na kwasicę mleczanową, kolejne niebezpieczne powikłanie cukrzycy

Warto przy okazji diagnostyki cukrzycy wspomnieć o jeszcze jednym specyficznym podtypie cukrzycy typu 1, który może stanowić problem diagnostyczny. To cukrzyca typu LADA, charakteryzująca się powolnym przebiegiem choroby, diagnozowana zwykle powyżej 35 roku życia. Późny wiek rozpoznania cukrzycy może sugerować, że mamy do czynienia z cukrzycą typu 2 diagnozowaną właśnie u osób dorosłych, jednak obecność przeciwciał jednoznacznie potwierdza autoimmunologiczny charakter choroby a tym samym cukrzycę typu 1.

Jak wygląda leczenie cukrzycy typu 1?

Cukrzyca typu 1 to niestety choroba, której nie można wyleczyć, leczenie trwa całe życie i wymaga dużej samodyscypliny od pacjenta, co może być szczególnie trudne, gdy pacjentem jest małe dziecko.

Jedyną możliwością leczenia jest podawanie insuliny, zwykle leczenie rozpoczyna się w warunkach szpitalnych, aby ustabilizować poziom glukozy we krwi oraz wyrównać gospodarkę wodno-elektrolitową. W warunkach szpitalnych zwykle insulinę podaje się we wlewie dożylnym, uzupełniając leczenie kroplówkami z roztworem soli fizjologicznej i potasem. 

Po osiągnięciu prawidłowego poziomu glukozy pacjent rozpoczyna leczenie domowe polegające na regularnym wstrzykiwaniu podskórnym insuliny za pomocą specjalnego „penu” oraz na systematycznych pomiarach glukozy we krwi przy pomocy glukometru. Wyniki należy starannie notować, aby lekarz na wizytach kontrolnych mógł prawidłowo dobierać dawkę stosowanej insuliny. Informacje te są również bardzo ważne dla samego chorego, dzięki nim łatwiej zauważyć jaki wpływ na poziom cukru ma stosowana dieta, aktywność fizyczna i regularne przyjmowanie insuliny. Ponadto stała kontrola glukozy we krwi pozwala szybko zareagować w sytuacji podwyższonej bądź mocno obniżonej glikemii co może niejednokrotnie uratować życie i zapobiec groźnym powikłaniom.

Dostępne na rynku glukometry mają obecnie wiele przydatnych funkcji, zapamiętują wyniki, wyliczają średnie pomiary z ostatnich dni a nawet wysyłają dane do komputera. O tym jak często mierzyć poziom cukru zadecyduje diabetolog w zależności od rodzaju stosowanej insuliny (może to być pomiar na czczo i przed snem, na czczo i wyrywkowo przed jednym z posiłków, na czczo, przed snem i 2 godziny po posiłkach lub pomiar na czczo, przed snem i przed głównymi posiłkami).

W zależności od tego, jaki typ insuliny zostanie zastosowany w danym przypadku, lek podaje się zaraz przed albo pół godziny przed każdym posiłkiem. U osób młodych, aktywnych stosuje się zwykle szybko działające analogi insuliny podawane zaraz przed posiłkiem. Z kolei u dzieci często stosuje się pompy insulinowe, które umożliwiają ciągłe utrzymywanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi i nie wymagają podskórnych wkłuć. Taka pompa jest zamontowana na specjalnym pasku i noszona przez cały czas przez dziecko. 

Oprócz podawania insuliny integralnymi elementami terapii pacjentów z cukrzycą typu 1 jest właściwa dieta oraz aktywność fizyczna. Wysiłek fizyczny pozwala na utrzymanie prawidłowej masy ciała oraz zmniejsza insulinooporność, co w przyszłości może skutkować zmniejszeniem ilości podawanej insuliny. Zaleca się trening wytrzymałościowy, bieganie, pływanie czy też jazdę na rowerze. Warto pamiętać, że dzieci z cukrzycą typu 1 mogą być zawodowymi sportowcami, wymaga to tylko ścisłej współpracy pomiędzy dzieckiem, diabetologiem i dietetykiem.

W jaki sposób prawidłowo dobrać dawkę insuliny w cukrzycy typu 1?

Jak już wspominaliśmy zwykle początkowo poziom glukozy reguluje się podczas pobytu szpitalnego, jednak w warunkach domowych pacjent sam aplikuje insulinę, dlatego umiejętność dostosowania dawki do posiłku i aktywności fizycznej jest bardzo ważna.

Każdy pacjent z cukrzycą typu 1 powinien obowiązkowo znajdować się pod kontrolą dietetyka, który szczegółowo wytłumaczy, w jaki sposób oszacować ilość węglowodanów w danym posiłku.

Diabetolog po badaniach diagnostycznych i szczegółowym wywiadzie pomaga ustalić ilość insuliny, jaką należy podać na 1 WW(wymiennik węglowodanowy), czyli na 10g węglowodanów w danym posiłku. Dawki insuliny zależą również od pory dnia, rano stosuje się zwykle 2-2, 5 jednostki insulina na 1WW, a popołudniu i wieczorem 1 jednostkę insuliny na 1WW. Choć oczywiście dokładne wartości ustala się z lekarzem.

Przykład: Jeśli na śniadanie spożywamy posiłek, którego wartość wynosi 6WW, a dawka insuliny podana przez lekarza wynosi 2, powinniśmy podać 6×2, czyli 12 jednostek insuliny.

Jeśli poziom glikemii przed posiłkiem będzie nieprawidłowy oprócz wyliczonych jednostek insuliny podaje się również dodatkowo dawkę korekcyjną. Dawkę korekcyjną wylicza się z następującego wzoru

1500 : ilość jednostek insuliny podawanych na dobę

Przykład: Dziennie stosujemy 50 dawek insuliny, 1500: 50 to 30. A więc jedna dawka insuliny powoduje obniżenie poziomu glukozy o 30 mg/dl.

Oprócz wyliczonej dawki insuliny na podstawie wymienników węglowodanowych należy, więc podać tyle dodatkowych dawek, aby poziom glukozy we krwi obniżył się do pożądanej wartości, czyli do 100mg/dl.

Na wartość glikemii poposiłkowej wpływają nie tylko węglowodany, ale również białka i tłuszcze. Dlatego z pewnością dietetyk przedstawi Nam również sposób na wyliczanie wymienników białkowo-tłuszczowych (WBT). 1 WBT to 100 kcal pochodzących z tłuszczów i białek, aby więc określić ile WBT ma Nasz posiłek musimy wiedzieć ile gramów białek, tłuszczów i węglowodanów spożywamy. Następnie ilość spożywanych składników przeliczamy na kalorie, według wzoru:

  • 1g białka to 4kcal
  • 1g tłuszczu to 9kcal
  • 1g węglowodanów to 4kcal

Ilość WBT w posiłku możemy policzyć na dwa sposoby, pomnożyć ilość spożytego białka x4kcal oraz ilość spożytego tłuszczu x9kcal. Drugi sposób polega na policzeniu tylko ilości kcal dla węglowodanów a następnie odjęcia od całkowitej kaloryczności posiłku kalorii węglowodanów. Spójrzmy na to w praktyce:

Weźmy baton mleczny, który zgodnie z informacjami na opakowaniu zawiera 230kcal, w tym 12, 5g białka, 11, 4g tłuszczów oraz 19, 5g węglowodanów.

I sposób: Mnożymy ilość białka x4 a ilość tłuszczów x9, czyli 12, 5×4 oraz 11, 4×9, razem daje Nam to 152, 6 kcal. Czyli 1, 5WBT.

II sposób: Mnożymy ilość węglowodanów x4, a następnie od całości odejmujemy obliczoną liczbę, czyli od 230 odejmujemy 19, 5×4, co daje Nam 152 kcal. A więc 1, 5WBT.

To, w jaki sposób przełożyć WBT na podawanie insuliny należy skonsultować z diabetologiem. Niekiedy zaleca się, aby ilość insuliny obliczoną na podstawie WBT podawać, jako porcje uzupełniające 2-4 godzin po posiłku.

W liczeniu węglowodanów oraz wymienników białkowo-tłuszczowych pomogą liczne materiały, które można znaleźć zarówno w księgarniach jak i w Internecie. 

Do jakich powikłań może doprowadzić cukrzyca typu 1?

Tylko ścisła samokontrola oraz regularne pomiary glikemii pozwalają na utrzymanie cukrzycy w ryzach. Poziom glukozy we krwi informuje Nas o stanie tu i teraz, istnieją jednak inne badania, które pozwalają ocenić na ocenę wyrównania cukrzycy w ostatnich 3 miesiącach.

Wskaźnikiem tym jest poziom hemoglobiny glikowanej HbA1c, którą należy oznaczać przynajmniej raz do roku. Część glukozy znajdująca się we krwi przyłącza się do aminokwasu znajdującego się na końcu łańcucha białkowego hemoglobiny, proces ten jest nieodwracalny. Z uwagi na to, że hemoglobina znajduje się w krwinkach czerwonych, które są niszczone i zastępowane nowymi po około 120 dniach, hemoglobina z przyłączoną glukozę przez taki właśnie czas będzie utrzymywać się w organizmie a im więcej glukozy we krwi tym więcej cząsteczek hemoglobiny połączonej z cukrami. 

U pacjentów z cukrzycą poziom hemoglobiny glikowanej HbA1c nie powinien przekraczać 7,0%.

Dlaczego więc wyrównanie zaburzeń metabolicznych jest tak ważne? Niewyrównana bądź nieleczona cukrzyca może prowadzić do groźnych powikłań takich jak:

  • Cukrzycowa kwasica ketonowa
  • Nefropatia (niewydolność nerek w przebiegu cukrzycy)
  • Retinopatia (uszkodzenie wzroku w przebiegu cukrzycy)
  • Neuropatia (uszkodzenie nerwów w przebiegu cukrzycy)
  • Nadciśnienie tętnicze
  • Zaburzenia lipidowe
  • Udar mózgu
  • Zmiany niedokrwienne kończyn dolnych

W celu zapobiegania występowaniu powikłań należy regularnie stawiać się na wizyty kontrolne oraz wykonywać badania zlecone przez lekarza. Pamiętajmy cukrzyca to nie wyrok.

5/5 - (2 votes)

Więcej artykułów i porad:

wyszukiwanie informacji o chorobie Gravesa-BasedovaChoroba Gravesa-Basedova – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, powikłania, dieta WNP u dzieckaWrodzony przerost nadnerczy (WPN, CAH) – przyczyny, mechanizm powstawania, objawy, diagnostyka, leczenie, powikłania szyja przy chorobie HashimotoChoroba Hashimoto – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, powikłania Lekarka sprawdza Jaką rolę w organizmie pełnią przytarczyce?Nadczynność przytarczyc – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie