Zaktualizowano: 20 września.2022 r.
Menopauza to okres, w którym następuje zahamowanie funkcji hormonalnych jajników, co objawia się między innymi brakiem miesiączki. Niedobór estrogenów, których produkcja zostaje zahamowana może wiązać się z szeregiem nieprzyjemnych objawów u kobiet (np. uderzenia gorąca). Ratunkiem w tej sytuacji może okazać się hormonalna terapia zastępcza, które polega na podawaniu syntetycznych hormonów. Jakie są wskazania do HTZ? Na czym polega hormonalna terapia zastępcza? Jakie są przeciwwskazania do stosowania HTZ? Jakie skutki uboczne może mieć stosowanie hormonalnej terapii zastępczej? Sprawdź w poniższym artykule.
Czym jest menopauza?
Menopauza inaczej klimakterium lub przekwitanie to zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia ustanie miesiączkowania, za początek menopauzy uznaje się datę ostatniej miesiączki, po której przez 12 miesięcy nie wystąpiło krwawienie.
Choć menopauza dla wielu kobiet to problem nie tylko medyczny, ale również psychologiczny musimy pamiętać, że to naturalny proces związany z wygaśnięciem czynności hormonalnej jajników i zaprzestaniem produkcji estrogenów.
Dla każdej z Nas wiek menopauzy może być inny, uważa się, że uwarunkowane jest to nawet w 85% czynnikami genetycznymi (wcześniejszy wiek menopauzy obserwuje się u kobiet, których mama i babcia również nieco wcześniej weszły w okres przekwitania). Do pozostałych czynników wpływających na wiek ostatniej miesiączki możemy zaliczyć: palenie papierosów, długotrwałe stosowanie tabletek antykoncepcyjnych oraz nadużywanie alkoholu. W przypadku większości kobiet okres przekwitania to czas po 50 roku życia (statystycznie dla Polek jest to 51 rok życia), choć zdarza się, że menopauza dotyka kobiety nawet 35-letnie, w takiej sytuacji mówimy o przedwczesnej menopauzie. Jeśli więc weźmiemy pod uwagę średni czas życia kobiet wynoszący około 80 lat i średni czas początku klimakterium wynoszący około 51 lat, okazuje się prawie 1/3 życia kobiety to okres pomenopauzalny. Zmiany, jakie zachodzą w tym czasie w organizmie kobiety mogą być źródłem wielu nieprzyjemnych objawów, dlatego wiele uwagi poświęca się poprawie komfortu życia kobiet w okresie menopauzy.
Przejdź, więc do konkretów, jakie zmiany zachodzą w organizmie kobiety po ustaniu produkcji estrogenów:
- Zmiany zanikowe (atroficzne) w pochwie i cewce moczowej
- Wzrost wartości pH pochwy
- Zmiana profilu lipidowego polegająca na obniżeniu poziomu „dobrego” cholesterolu HDL a wzroście poziomu „złego” cholesterolu LDL
- Obniżenie kurczliwości mięśnia sercowego i spadek frakcji wyrzutowej serca
- Zmniejszenie zdolności agregacyjnej płytek krwi
- Zmniejszenie ilości wydzielanej melatoniny
- Zmniejszenie gęstości kości
- Zmniejszenie zawartości kwasu hialuronowego i kolagenu w skórze
- Spadek libido
- Pogorszenie pamięci i spadek koncentracji
Jakie objawy pojawiają się podczas menopauzy?
Wiemy już, jakie zmiany zachodzą w organizmie kobiety po ustaniu czynności hormonalnej jajników, pora, więc na przedstawienie objawów, które pojawiają się w okresie menopauzy.
Objawy te możemy podzielić na wczesne i późne. Objawy wczesne, inaczej wypadowe, określane są też mianem zespołu klimakteryjnego i pojawiają się od kilku miesięcy do nawet 3 lat od wystąpienia ostatniej miesiączki, zaliczamy do nich:
- Uderzenia gorąca (tzw. wary)
- Zlewne poty
- Męczliwość
- Kołatanie serca
- Ból i zawroty głowy
- Bezsenność
- Zmienność nastrojów
- Trudności z koncentracją
Z kolei objawy późne, rozwijające się po dłuższym okresie czasu to:
- Zmiany zanikowe w układzie moczowo-płciowym (objawiające się np. nietrzymaniem moczu)
- Stany zapalne pochwy
- Choroby układu sercowo-naczyniowego
- Osteoporoza
Nasilenie ww. objawów u każdej kobiety jest inne, u małej części kobiet mogą one być wręcz znikome. Z drugiej strony mocno nasilone objawy wypadowe mogą skutecznie utrudniać a wręcz uniemożliwiać codzienne funkcjonowanie.
Czym jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ)?
W celu eliminacji objawów wypadowych pojawiających się w okresie menopauzy możliwe jest stosowanie hormonalnej terapii zastępczej.
HTZ to nic innego jak uzupełnienie niedoboru estrogenów w organizmie kobiety za pomocą syntetycznych hormonów. Najczęściej stosuje się preparaty zawierające estradiol, jednak można również stosować estriol i estron a nawet końskie estrogeny takie jak: ekwilina, ekwilenina oraz hipulina, jednak należy pamiętać, że leki pochodzenia naturalnego są lepiej tolerowane od zwierzęcych odpowiedników.
Stosowanie zewnątrzpochodnych estrogenów skutkuje nadmiernym rozrostem endometrium, co może przyczynić się do rozwoju nowotworu macicy, dlatego też w skład HTZ oprócz estrogenów wchodzi jeszcze składnik gestagenowy, zapobiegający przerostowi endometrium. Stosowana terapia jest, więc dwuskładnikowa, estrogenowo-gestagenowa. Zastosowanie samej terapii estrogenowej jest możliwe jedynie u kobiet po usunięciu macicy.
Bardzo ważne jest dobranie nie tylko odpowiedniego składu preparatu, który powinien być dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjentki i jej ogólnego stanu zdrowia, ale również wybór odpowiedniej drogi podania leku.
Hormonalna terapia zastępcza może być podawana drogą:
- Doustną (Najczęściej wybierana droga podania, u niektórych pacjentek z uwagi na obciążenie wątroby nie może być stosowana)
- Domięśniową (Domięśniowe podanie HTZ pozwala na powolne uwalnianie hormonu do krwiobiegu i podanie leku raz na kilka tygodni. Niestety w przypadku wystąpienia działań niepożądanych nie ma możliwości szybkiego przerwania terapii.)
- Przezskórną (Podanie przez skórne polecane jest dla kobiet cierpiących na schorzenia układu krążenia, zaburzenia lipidowe, zaburzenia gospodarki węglowodanowej oraz z otyłością. Taka forma podania HTZ pozwala na mniejsze obciążenie wątroby i uniknięcie pobudzenia procesów zakrzepowych.)
- Przezśluzówkową (Dopochwowa droga podania polecana jest dla terapii zawierającej progesteron z uwagi na jego niską wchłanialność z przewodu pokarmowego.)
Dokonajmy również szybkiego przeglądu preparatów dostępnych na rynku w ramach hormonalnej terapii zastępczej:
- Preparaty zawierające tylko estradiol (Divigel, Climara-50, Estraderm MX, Estreva, Estrofem, Estrofem mite, Lenzetto, Oesclim, Systen 50, Vagifem, Fem 7)
- Preparaty zawierające estradiol i octan noretysteronu (Activelle, Estalis, Kliogest, Novofem, Systen Conti, Systen Sequi, Trisequens)
- Preparat zawierający estradiol i lewonorgestrel (Fem 7 Combi)
- Preparat zawierający estradiol i nomogestrol (Zoely)
- Preparat zawierający estradiol i drospirenon (Angeliq)
- Preparaty zawierające walerianian estradiolu oraz medroksyprogesteron (Divina, Indivina)
- Preparat zawierający walerianian estradiolu oraz prasteron (Gynodian Depot)
- Preparat zawierający walerianian estradiolu i norgestrel (Cyclo-Progynova)
- Preparat zawierający walerianian estradiolu i lewonorgestrel (Klimonorm)
- Preparat zawierający walerianian estradiolu i octan noretysteronu (Cliovelle)
- Preparat zawierający benzoesan estradiolu, prednizolon oraz kwas salicylowy (Alpicort E)
- Preparaty zawierające tylko estriol (Oekolp, Ovestin)
- Preparat zawierający estriol i lactobacillus (Gynoflor)
Jakie są wskazania do stosowania HTZ?
Hormonalna terapia zastępcza ma za zadanie uzupełnić niedobór estrogenów w organizmie oraz złagodzić skutki ich niedoboru, a więc wskazaniem do stosowania HTZ jest:
- Występowanie objawów takich jak: napadowe pocenie się, uderzenia gorąca, wahania nastroju, rozdrażnienie, nocne napady potliwości, bezsenność, depresja, suchość pochwy, nietrzymanie moczu
- Przedwczesna menopauza (w okolicy 30-40 roku życia)
- Operacyjne usunięcie jajników (np. spowodowane chorobą nowotworową)
Kobiety wchodzące w okres menopauzy, które zauważyły u siebie jedne z powyższych objawów powinny skonsultować się ze swoim lekarzem ginekologiem. Na podstawie wywiadu lekarskiego, badania ginekologicznego oraz wyników badań laboratoryjnych podejmie on decyzję o zastosowaniu HTZ.
Przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu terapii wykonuje się zwykle następujące badania:
- USG dopochwowe
- Mammografię
- Badanie piersi
- Oznaczenie poziomu hormonów we krwi (FSH, LH, estron, estradiol, progesteron)
- Oznaczenie poziomu TSH, fT3, fT4, T3 i T4 we krwi (niektóre z objawów towarzyszących menopauzie mogą być spowodowane zaburzeniem czynności tarczycy)
- Oznaczenie poziomu cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, tri glicerydów (kontrola profilu lipidowego pozwala na ocenę ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego)
- Oznaczenie poziomu glukozy we krwi
- Oznaczenie poziomu AST, ALT, GGTP, fosfatazy alkalicznej, bilirubiny, mocznika, kreatyniny (Badania te mają na celu ocenę kondycji Naszej wątroby i nerek)
- Badanie ogólne moczu
- Pomiar ciśnienia tętniczego krwi
- Densytometrię (Badanie to pozwala ocenić ryzyko wystąpienie osteoporozy)
Z uwagi ryzyko powikłań po stosowaniu HTZ wykonanie powyższych badań i ocena stanu zdrowia są kluczowe dla podjęcia decyzji o rozpoczęciu terapii.
Jakie są przeciwwskazania do stosowania HTZ?
Choć HTZ ma wysoką skuteczność w eliminacji uciążliwych objawów przekwitania, nie każda kobieta może z niej skorzystać.
Przeciwwskazaniami do zastosowania hormonalnej terapii zastępczej są:
- Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
- Nowotwory trzonu macicy i piersi
- Niewydolność wątroby
- Hiperlipidemia i hipercholesterolemia
- Nadciśnienie tętnicze
- Guzy przysadki
- Choroba niedokrwienna serca
- Choroba wrzodowa żołądka
- Porfiria
Istnieją też przeciwwskazania względne, co oznacza, że decyzję w przypadku poniższych chorób należy podjąć indywidualnie, rozważając czy większe będą korzyści ze stosowania HTZ czy też ryzyko powikłań związanych ze stosowaniem hormonalnej terapii zastępczej. Do schorzeń tych należą:
- Nadciśnienie tętnicze średniego stopnia
- Cukrzyca insulino zależna
- Przebyty rak jajnika
- Mięśniak podśluzówkowy
- Znaczna endometrioza
Jakie mogą być powikłania HTZ?
Jak każda terapia, również HTZ może wiązać się wystąpieniem powikłań, dlatego tak istotne jest wykonanie szeregu badań przed rozpoczęciem terapii.
Do powikłań występujących w trakcie stosowania hormonalnej terapii zastępczej zaliczamy:
- Zwiększone ryzyko nowotworu piersi, jajnika
- Endometrioza
- Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa
- Kamica pęcherzyka żółciowego
- Udar mózgu
- Krwawienia z dróg rodnych
- Wzrost masy ciała
- Zawroty i ból głowy
- Tkliwość piersi
- Ból w podbrzuszu
Regularna kontrola stanu zdrowia i badanie ginekologiczne pozwala na uniknięcie większości powikłań.
Dla kobiet, u których z różnych powodów nie można stosować HTZ istnieje alternatywne wyjście, jakim jest stosowanie fitoestrogenów, pochodzenia roślinnego. Związki te łączą się z receptorem estrogenowym podobnie jak estrogeny produkowane w Naszym organizmie bądź syntetyczne podawane w ramach HTZ jednak siła połączenia fitoestrogenów jest zdecydowanie mniejsza. Dowiedziono, że stosowanie fitoestrogenów pomaga w łagodzeniu objawów klimakterium a także przeciwdziała rozwojowi chorób przewlekłych i pomaga utrzymać odpowiednią kondycję organizmu.
Naturalne fitoestrogeny możemy znaleźć w takich produktach jak: soja, len, orzechy ziemne, sezam, słonecznik, szczypior, truskawki.
Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.
Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.
Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.
