Zaktualizowano: 24 października.2022 r.

Nowotwór szyjki macicy to druga, co do częstości przyczyna zgonu spowodowana chorobą nowotworową, każdego dnia średnio 5 kobiet umiera na raka szyjki macicy. Te dane mogłyby wyglądać zdecydowanie inaczej gdyby kobiety dbały o badania profilaktyczne i regularnie wykonywały cytologię. Kiedy należy wykonać badanie cytologiczne? Jak pobiera się wymaz do badania? Czy cytologia jest badaniem bolesnym? W jaki sposób interpretować wynik badania? Co zrobić, gdy w rozmazie pojawiają się patologiczne komórki? Sprawdź w Naszym artykule

oglądanie rozmazu szyjki macicy pod mikroskopem

Cytologia – co to za badanie?

Cytologia to badanie polegające na pobraniu, za pomocą odpowiedniego narzędzia, komórek nabłonkowych wyścielających część pochwową szyjki macicy oraz kanał szyjki macicy. Materiał pobrany za pomocą specjalnej szczoteczki nanosi się na szkiełko mikroskopowe, utrwala a następnie po zabarwieniu określa się morfologię uzyskanych komórek. Dzięki temu można uchwycić wszelkie zmiany w wyglądzie komórek wyścielających szyjkę macicy i w razie konieczności wykonać inne badania. Rozmaz oceniany jest przez lekarza patomorfologa bądź diagnostę laboratoryjnego specjalizującego się w ocenie rozmazów ginekologicznych. Dzięki doświadczeniu lekarzy oraz diagnostów możemy wykryć nawet najmniejsze zaburzenia w morfologii komórek nabłonkowych, dlatego cytologia to tak ważne badanie często ratujące życie.

Cytologia to proste i bezbolesne badanie będące podstawowym elementem profilaktyki raka szyjki macicy. Nowotwór ten każdego dnia zbiera swoje żniwo, szacuje się, że codziennie 5 kobiet umiera z powodu raka szyjki macicy. Najczęściej chorują kobiety pomiędzy 50 – 54 rokiem życia, jednak coraz częściej obserwowane są przypadki zachorowań wśród młodszych pacjentek. Rak szyjki macicy zdiagnozowany we wczesnym stadium jest całkowicie wyleczalny, dlatego tak ważna jest odpowiednia profilaktyka. Z pewnością większość kobiet, choć raz zetknęła się z programami badań profilaktycznych bądź otrzymała zaproszenie na darmową cytologię. Niestety wciąż zbyt mało pacjentek (zaledwie jedna trzecia) zgłasza się na badania cytologiczne, wygrywa strach, obawa przed bólem oraz niechęć do wizyty u ginekologa. Warto, więc dokładnie prześledzić jak wygląda badanie cytologiczne i przekonać się, że tylko strach ma wielkie oczy.

Cytologia – w jaki sposób pobierany jest wymaz?

Wymaz do badania cytologicznego pobierany jest zwykle przez lekarza ginekologa podczas wizyty, może to zrobić również położna lub doświadczona pielęgniarka, zwłaszcza, gdy badanie wykonujemy w ramach przesiewowych programów wczesnego wykrywania raka szyjki macicy czy też w prywatnych laboratoriach.

Zostaniemy poproszone o ułożeniu się na fotelu ginekologicznym, następnie lekarz bądź położna wprowadzają do pochwy wziernik o odpowiedniej wielkości, co pozwala na uwidocznienie szyjki macicy. Za pomocą specjalnej szczoteczki, kształtem dopasowanej do anatomii ciała kobiety, jednym ruchem pobierany jest wymaz z tarczy szyjki macicy oraz znajdującego się nieco głębiej kanału szyjki macicy.

Warto przy tej okazji wspomnieć, że szczoteczka do pobierania wymazów cytologicznych musi spełniać surowe kryteria jakościowe, określane przez unijne dyrektywy. Dawniej do pobierania wymazów służył patyczek z nawiniętą watą czy też twarda szpatułka, co mogło powodować ból.  Aktualnie do pobierania wymazów służy miękka, elastyczna szczoteczka, kształtem przypominająca trójząb, dzięki temu pobranie wymazu jest szybkie i bezbolesne. Ponadto pobrane komórki nie są zniszczone, dzięki czemu można dokładnie przeanalizować cały rozmaz.

Należy, więc upewnić się, że osoba pobierająca wymaz przestrzega zaleceń i używa do tego celu rekomendowanych szczoteczek. W przeciwnym razie może okazać się, że wynik cytologii jest niemiarodajny, ponieważ komórki zostały źle pobrane bądź też uszkodzone w trakcie nanoszenia ich na szkiełko mikroskopowe.

Cytologia – kiedy wykonać badanie?

Cytologia to badanie wykorzystywane przede wszystkim w profilaktyce raka szyjki macicy. Czynnikiem bezpośrednio powiązanym z rozwojem nowotworu jest aktywne zakażenie wirusem HPV, przenoszonym drogą płciową, stąd też uważa się, że cytologia powinna być wykonywana obowiązkowo u każdej kobiety, która rozpoczęła aktywne życie seksualne. Nie oznacza to jednak, że stwierdzenie aktywnego zakażenia wirusem HPV jest równoznaczne z rozwojem nowotworu, wymagane są natomiast kontrolne badania cytologiczne.

W jakich jeszcze sytuacjach wykonywane jest badanie cytologiczne?

  • Kontrola leczenia zachowawczego bądź operacyjnego nadżerki szyjki macicy
  • Kontrola stanu zdrowia u kobiet ciężarnych
  • Ocena działania leków hormonalnych
  • Podejrzenie stanów zapalnych pochwy
  • Określenie terminu owulacji

Jak wspominaliśmy powyżej cytologia jest obowiązkowa u kobiet aktywnych seksualnie, w związku z tym często pojawiającym się zagadnieniem jest wykonywanie badań cytologicznych u kobiet, które nie rozpoczęły współżycia. Ryzyko rozwoju nowotworu szyjki macicy jest u nich bardzo niskie, nie oznacza to jednak, że nie można wykonać badania cytologicznego u dziewicy. W takiej sytuacji lekarz używa małego wziernika, aby nie doszło do przerwania błony dziewiczej.

Pozostaje pytanie, jak często wykonywać badanie cytologiczne? Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego oraz American Cancer Society badanie cytologiczne powinno być wykonane:

  • Po raz pierwszy u kobiet w wieku 21 lat, niezależnie od tego, kiedy rozpoczęły współżycie seksualne.
  • Co dwa lata pomiędzy 21 a 29 rokiem życia
  • Co 3 lata po ukończeniu 30 roku życia, pod warunkiem prawidłowych wyników poprzednich cytologii. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości badanie wykonuje się częściej, nawet, co roku.

U kobiet po 70 roku życia, które nie mają uszkodzeń szyjki macicy oraz w ciągu ostatnich 10 lat nie miały nieprawidłowych wyników badania cytologicznego można zaprzestać wykonywania badań kontrolnych.

Polskie Towarzystwo Ginekologiczne podaje również w sowich zaleceniach grupę kobiet, u których badanie cytologiczne powinno być wykonywane raz w roku, są to:

  • Pacjentki zakażone wirusem HIV
  • Pacjentki przyjmujące leki immunosupresyjne
  • Pacjentki zakażone wirusem HPV (tylko typy wysokiego ryzyka rozwoju nowotworu – HPV typ 16 oraz HPV typ 18)
  • Pacjentki leczone w przeszłości z powodu raka szyjki macicy lub śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy

Warto pamiętać, że w ramach aktualnych programów przesiewowych do walki z rakiem szyjki macicy bezpłatne badania cytologiczne przysługują kobietom w wieku 25-59 lat, które w ciągu ostatnich trzech lata nie miały wykonywanego badania cytologicznego.  Tak wyselekcjonowana grupa wiekowa wynika z największego ryzyka rozwoju zmian nowotworach właśnie pomiędzy 25 a 59 rokiem życia. Bez względu na przedziały wiekowe wykonujmy badanie cytologiczne również przed 25 i po 59 roku życia!

Cytologia – jak przygotować się do badania?

Właściwe przygotowanie do badania cytologicznego pozwala na uzyskanie jak najlepszych jakościowo preparatów i minimalizuje ryzyko uzyskania nieefektywnych wyników.

Przed wizytą u ginekologa pamiętajmy, więc o kilku zaleceniach:

  • Badanie cytologiczne powinno być wykonane o najmniej 4 do po miesiączce i nie później niż 4 dni przed kolejną miesiączką, najlepszy czas na wykonanie badania to 10 – 18 dzień cyklu
  • Na dwa dni przed planowaną cytologią powstrzymajmy się od współżycia seksualnego, irygacji pochwy oraz stosowania leków dopochwowych
  • Badanie cytologiczne wykonuje się przed lub przynajmniej dzień po badaniu ginekologicznym i USG dopochwowym

Cytologia na podłożu płynnym – nowy standard?

Coraz częściej również w oficjalnych rekomendacjach pojawia się hasło cytologii na podłożu płynnym (LBC). Czy cytologia ta różni się od standardowego badania cytologicznego? Etap przygotowania pacjentki do badania oraz samego pobrania materiału jest identyczny dla cytologii tradycyjnej oraz cienkowarstwowej, różnica polega jedynie na postępowaniu z samym wymazem. W cytologii tradycyjnej materiał jest rozprowadzany na szkiełku, w przypadku cytologii na podłożu płynnym pobrany wymaz umieszcza się w pojemniku zawierającym płyn utrwalający. Pojemnik wraz z płynem i wymazem trafia do laboratorium, gdzie przygotowywane są preparaty do oceny mikroskopowej.

Udowodniono, że efekty cytologii na podłożu płynnym są lepsze od tradycyjnego badania:

  • Lepsza jakość uzyskiwanych preparatów a tym samym możliwa dokładniejsza ocena komórek nabłonkowych. Zastosowanie płynu pozwala oddzielić komórki krwi czy też śluzu (a więc zanieczyszczeń) od komórek nabłonkowych, dzięki temu na szkiełku do oceny znajdują się tylko interesujące Nas komórki.
  • Możliwość wykorzystania pobranego materiału również do innych badań, w tym diagnostyki zakażenia wirusem HPV i Chlamydia trachomatis
  • Większy odsetek wykrywanych zmian w komórkach nabłonkowych szyjki macicy

Cena klasycznej cytologii waha się w granicach 30-50 zł, a cytologii na podłożu płynnym od 60 do 130zł. Ponadto cytologia na podłożu płynnym nie jest refundowana w ramach dostępnych programów profilaktycznych.

Cytologia – wyniki

Wynik badania cytologicznego może zostać przedstawiony w oparciu o dwie skale, skalę Pappanicolau oraz system Bethesda. Rekomendowany jest system Bethesda, ale w niektórych ośrodkach wciąż stosuje się skalę Pappanicolau, co ważne obie skale służą do wykrywania zmian nowotworowych, dlatego nie należy martwić się, który system został użyty przez lekarza lub diagnostę analizujących wymaz cytologiczny.

W oparciu o skalę Bethesda, Nasz wynik może być następujący:

Ze względu, na jakość uzyskanego preparatu:

  • BI– rozmaz nadaje się do oceny cytologicznej (podaje się rodzaj komórek obecnych w rozmazie np. komórki kanału szyjki macicy, komórki zapalne, erytrocyty)
  • BII – rozmaz nie nadaje się do oceny cytologicznej (źle wykonany rozmaz, nieprawidłowe pobranie materiału, złe utrwalenie pobranego materiału, zbyt dużo krwi)

Ze względu na morfologię komórek:

  • Brak zmian cytoonkologicznych (określany skrótem NILM)
  • ASC-US – w rozmazie obecne są nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu
  • ASC-H – w rozmazie obecne są nieprawidłowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego, nie można wykluczyć, że jest to stan przedrakowy (określany skrótem HSIL)
  • LSIL – w rozmazie obecne są komórki wskazujące na zmianę śródnabłonkową niskiego stopnia zaawansowania
  • HSIL – w rozmazie obecne są komórki wskazujące na zmianę śródnabłonkową wysokiego stopnia zaawansowania (określana skrótem CIN-2)
  • CIS – w rozmazie obecne są komórki raka płaskonabłonkowego in situ (czyli w miejscu pobrania, inne określenie CIN3)
  • AGC- w rozmazie obecne są nieprawidłowe komórki nabłonka gruczołowego
  • AIS – w rozmazie obecne są komórki raka gruczołowego in situ (czyli w miejscu pobrania, inne określenie CIN3)

W oparciu o skalę Pappanicolau, Nasz wynik może być następujący:

  • PAPPA I – inaczej pierwsza grupa, oznacza, że w rozmazie są tylko prawidłowe komórki
  • PAPPA II – inaczej 2 grupa cytologii, oznacza, że w rozmazie oprócz prawidłowych komórek są komórki stanu zapalnego
  • PAPPA III A – inaczej 3A grupa cytologii, oznacza, że w rozmazie jest duża ilość komórek stanu zapalnego, ale ich morfologia jest prawidłowa
  • PAPPA IIIB – inaczej 3B grupa cytologii, oznacza, że w rozmazie pojawiają się komórki nieprawidłowej budowie (zachodzi początkowa neoplazja śródnabłonkowa, stan ten określamy mianem CIN2)
  • PAPPA IV – inaczej 4 grupa cytologii, oznacza, że w rozmazie są komórki mogące świadczyć o raku przedinwazyjnym (inne określenie CIN3)
  • PAPPA V – inaczej 5 grupa cytologii, oznacza, że komórki widoczne w rozmazie są najprawdopodobniej nowotworem szyjki macicy

Nieprawidłowy wynik cytologii – co dalej?

Każdy wynik cytologii wskazujący na obecność atypowych komórek nabłonkowych wymaga bezwzględnej dalszej diagnostyki. Nowotwór szyjki macicy rozwija się przez wiele lat, regularnie wykonywane badania cytologiczne pozwalają uchwycić zmiany we wczesnym stadium i zastosować odpowiednie leczenie. Wynik cytologii wskazujący na inwazyjnego raka (CIS, AIS czy też PAPPA V), pojawia się zwykle u kobiet niepoddających się regularnym badaniom cytologicznym

Stwierdzenie zmian należących do CIN2 oraz CIN3 (niezależnie od zastosowanego systemu klasyfikacji) wymaga szybkiego pogłębienia diagnostyki i leczenia. Zwykle, aby potwierdzić rozpoznanie i bliżej przyjrzeć się zmianom wykonywane jest badania kolposkopii. Badanie to polega na oglądaniu szyjki macicy oraz pochwy pod mikroskopem. Badanie to jest bezbolesne, pozwala na pobranie wycinków ze zmienionych chorobowo miejsc i określenie, z jakim rodzajem zmiany mamy do czynienia.

W przypadku wyników cytologii wskazujących na ASC-US oraz LSIL można również wykonać badanie kolposkopowe, jednak rekomendowanym przez PTG postępowaniem jest przeprowadzenie badania na obecność wirusa HPV oraz sprawdzenie czy w rozmazie cytologicznym obecne jest białko P16/Ki67.

Jeśli wynik na obecność wirusa HPV lub białka P16/Ki67 jest ujemny, zaleca się powtórną cytologię za 6 miesięcy. W przypadku dodatniego wyniku wykonuje się badanie kolposkopowe i pobiera wycinki do analizy. Jeśli badanie kolposkopii nie potwierdza zmian o charakterze nowotworowym powtórną cytologię wykonuje się za około 6 miesięcy.

Jak więc widzimy nieprawidłowy wynik cytologii nie musi oznaczać nowotworu! Pamiętajmy o tym i regularnie wykonujmy badania.

5/5 - (2 votes)

Więcej artykułów i porad:

Diagnostyka niepłodności-Przygotowanie do badania nasieniaDiagnostyka niepłodności- Przygotowanie do badania nasienia Badanie nasienia (spermiogram)Badanie nasienia (spermiogram) część I Samobadanie piersiSamobadanie piersi – jak i kiedy samodzielnie zbadać piersi? Menopauza u kobietyHormonalna terapia zastępcza (HTZ) – wskazania, przeciwwskazania, stosowane preparaty, działania niepożądane rodzice są bezpłodniNiepłodność- definicja, przyczyny, leczenie, rekomendacje