By-passy serca – wskazania do zabiegu, przebieg operacji, rehabilitacja po zabiegu, powikłania

Operacja wszczepienia by-passów należy do najczęściej wykonywanych zabiegów kardiochirurgicznych. Zabieg ten polega na wszczepieniu specjalnego pomostu łączącego aortę z naczyniami wieńcowymi, co umożliwia swobodny dopływ krwi do serca. Zabieg ten wykonuje się u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca, przed samym zabiegiem konieczny jest jednak szereg dodatkowych badań a po zabiegu rehabilitacja mająca na celu powrót do normalnego funkcjonowania. Jakie są wskazania do wykonania by-passów? Jak wygląda operacja kardiochirurgiczna i jak się do niej przygotować? Na czym polega rehabilitacja po wszczepieniu pay-passów? Kiedy należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza i jakie grożą Nam powikłania? Sprawdź w poniższym artykule.

Czym są bajpasy?

Bajpasy to potoczne określenie na pomostowanie aortalno wieńcowe, nazywane inaczej CABG – coronary artery bypass grafting, będące rodzajem zabiegu kardiochirurgicznego polegającego na wytworzeniu nowego połączenia aorty z tętnicą wieńcową za pomocą własnych naczyń krwionośnych pobranych z kończyny dolnej lub klatki piersiowej bądź za pomocą sztucznego naczynia. 

Dzięki takiemu połączeniu krążąca krew może ominąć niedrożny fragment naczynia i inną, „nową” drogą dopłynąć do serca, aby zaopatrzyć je w tlen i substancje odżywcze. Rozwiązanie to pozwala na zniesienie dolegliwości wynikających z niedokrwienia serca i na powrót pacjentów do aktywności fizycznej. Warto wiedzieć, że historia bajpasów sięga roku 1969, kiedy to profesor Moll po raz pierwszy w Polsce wykonał tego typu zabieg chirurgiczny.

Do wytworzenia nowego połączenia używa się zwykle żyły odpiszczelowej lub tętnicy piersiowej wewnętrznej, jeśli jednak z różnych powodów nie jest to możliwe można wykorzystać sztuczne naczynie, które również spełni swoje zadanie.

Jakie są wskazania do wykonania bajpasów?

Wskazania do wszczepienia by – pasów zostały dokładnie określone prze Towarzystwa Kardiologiczne, aby jednak lepiej je zrozumieć, warto rozpocząć od kilku słów na temat budowy Naszego serca.

Serce stanowi nieprzerwanie działającą pompę zaopatrującą w tlen i substancje odżywcze wszystkie komórki organizmu. Ze względu na swoją rolę posiada bogatą sieć naczyń krwionośnych, którymi krew dopływa do serca, i którymi następnie jest rozprowadzana po organizmie. Naczynia doprowadzające krew do serca nazywamy tętnicami wieńcowymi, a dokładnie tętnicą wieńcowa prawą i tętnicą wieńcową lewą, każda z nich odpowiada za doprowadzenie krwi do innej części serca i dzieli się na coraz to mniejsze naczynia. Tętnica wieńcowa prawa odpowiada za ukrwienie prawego przedsionka, prawej komory, części przegrody międzykomorowej i części ściany komory lewej, za ukrwienie pozostałych części serca odpowiada tętnic wieńcowa lewa.

Na skutek diety, stylu życia, ale i innych chorób czy też predyspozycji genetycznych może dojść do odkładania się w tętnicach wieńcowych blaszki miażdżycowej, która ogranicza światło tętnicy a tym samym ogranicza ilość krwi dopływającej do serca. W skrajnych przypadkach blaszka miażdżycowa może być tak duża, że całkowicie zablokuje światło tętnicy i zahamuje przepływ krwi w naczyniu krwionośnym. Taka sytuacja doprowadza do rozwoju choroby niedokrwiennej serca, a więc przewlekłego, (gdy światło tętnicy jest zmniejszone) lub ostrego, (gdy światło tętnicy jest całkowicie zablokowane) upośledzenia czynności serca spowodowanego dysproporcją pomiędzy zapotrzebowaniem na tlen a jego dostarczaną ilością.

W zależności od tego, z jaką postacią choroby niedokrwiennej serca mamy do czynienia objawy kliniczne będą się od siebie różnić. Przewlekła choroba niedokrwienna serca manifestuje się zwykle w sytuacji stresu czy wysiłku fizycznego a więc w sytuacjach, gdy praca serca jest szybsza a zapotrzebowanie na tlen większe. Z kolei ostra choroba niedokrwienna serca może grozić zawałem mięśnia sercowego.

Choroba niedokrwienna serca zawsze wymaga leczenia, ponieważ jej konsekwencje mogą być bardzo poważne. Sposób leczenia jest zawsze ustalany indywidualnie w zależności od tego, jaki jest stan zdrowia pacjenta, czy cierpi on na choroby współistniejące, jak duże jest zwężenie oraz tego czy niedrożność dotyczy jednego czy większej ilości naczyń krwionośnych. 

Dwoma podstawowymi zabiegami stosowanymi w kardiologii u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca jest balonikowanie (PTCA, percutaneous trans luminal coronary angioblasty) oraz omawiane w dzisiejszym artykule bajpasy. O tym, która z metod leczenia będzie lepsza dla danego pacjenta decyduje kardiolog. Zgodnie z wytycznymi wskazaniami do by-pasów są:

• Ponad 50% zwężenie pnia lewej tętnicy wieńcowej
• Ponad 70% zwężenie trzech naczyń wieńcowych i współistniejąca zła funkcja lewej komory serca
• Krytyczne zwężenie w początkowym odcinku tętnicy międzykomorowej przedniej i współistniejąca zła funkcja lewej komory
• Zwężenie prawej, dominującej tętnicy wieńcowej
• Ostre zamknięcie dużej tętnicy wieńcowej będące powikłaniem po zabiegu angioplastyki wieńcowej

Uważa się, że w niektórych przypadkach, np. zwężenie trzech naczyń wieńcowych, operacja wszczepienia by-passów jest bezpieczniejsza od PTCA i przynosi lepsze, długofalowe korzyści. Przy wyborze metody leczenia trzeba wziąć pod uwagę również wiek i choroby współistniejące.

Jak przygotować się do operacji wszczepienia by-passów?

Wizja operacji kardiochirurgicznej z pewnością przeraża nie jednego pacjenta. Pamiętajmy jednak, że decyzja o kwalifikacji do zabiegu to poważny krok poprzedzony wieloma badaniami i konsultacjami, zaufajmy lekarzom, jeśli zabieg obarczony będzie zbyt dużym ryzykiem ośrodek kardiochirurgiczny nie podejmie się jego przeprowadzenia.

Przygotowania do zabiegu rozpoczynają się zwykle od konsultacji z kardiologiem, kardiochirurgiem, anestezjologiem i neurologiem. Lekarze oceniają jak duże jest zwężenie, jaka jest kondycja zdrowotna pacjenta, czy cierpi on ma inne dolegliwości, jak duże jest ryzyko ponownego zwężenia naczyń krwionośnych, w jakiej kondycji jest serce i jak duże jest ryzyko powikłań. W odpowiedzi na te pytania pomaga szereg dodatkowych badań, zarówno laboratoryjnych jak i obrazowych, do których należą:

• Morfologia
• Wskaźniki układu krzepnięcia
• Badania biochemiczne krwi
• EKG i echo serca
• Koronarografia
• USG tętnic szyjnych

Istotne jest również poinformowanie lekarza o wszystkich stosowanych lekach, może okazać się, że niektóre z nich istotnie wpływają na przygotowanie do zabiegu jak i na samą operację (tak jest np. z lekami przeciwzakrzepowymi).

Przed samym zabiegiem, już po pozytywnej kwalifikacji, zostaniemy poinformowani o przebiegu operacji i poproszeni o podpisanie zgody na zabieg. 

Jak wygląda operacja wszczepienia by-passów?

Wszczepienie by-passów to zabieg kilkuetapowy, konieczne jest pobranie naczynia krwionośnego, które posłuży, jako „pomost” dla przepływającej krwi a następnie jego wszczepienie w miejsce niedrożnej tętnicy, co pozwoli na przywrócenie swobodnego krążenia.

Szczegółowy przebieg operacji jest uzależniony od decyzji zespołu operującego, kardiochirurg może wykonać operację w krążeniu pozaustrojowym bądź na bijącym sercu. W pierwszym przypadku pacjent zostaje podłączony do specjalnej aparatury, która po wywołaniu zatrzymania akcji serca sztucznie podtrzymuje krążenie krwi w organizmie. W drugim przypadku nie stosuje się krążenia pozaustrojowego a zabieg przeprowadzany jest na pracującym sercu.

Należy również pamiętać, że wszepienie by-passów nie zawsze musi wiązać się z otworzeniem klatki piersiowej poprzez jej rozcięcie wzdłuż mostka (taki zabieg nazywamy sternotomią pośrodkową). W tej chwili dysponujemy mniej inwazyjnymi metodami, nazywanymi MIDCAB i TEACAB. Oczywiście nie zawsze można je zastosować, u pacjentów z rozległymi zmianami bądź niedrożnością kilku naczyń nie jest to możliwe.

W technice MIDCAB wykonuje się niewielkie lewostronne otworzenie klatki piersiowej, a w metodzie TEACAB endoskop, dzięki czemu zabieg wykonywany jest bez otwierania klatki piersiowej, jedynie za pomocą niewielkiego nacięcia.

Po dostaniu się do niedrożnego miejsca następuje najistotniejszy moment zabiegu polegający na wykonaniu zespolenia, pobraną wcześniej tętnice lub żyłę należy połączyć z niedrożnym naczyniem. W zależności od stanu pacjenta konieczne może okazać się rozszerzenie zabiegu o wymianę zastawki, usunięcie tętniaka czy też zamknięcie pozawałowego pęknięcia przegrody międzykomorowej. 

Co ważne, znaczne lub całkowite ustąpienie dolegliwości wynikających z niedokrwienia obserwujemy u 85% pacjentów. Ryzyko wystąpienia powikłań po zabiegu (zawał mięśnia sercowego, udar mózgu, zgon) nie jest duże i wynosi około 1%. 

Jak wrócić do formy po zabiegu wszczepienia by-passów?

Czas powrotu do zdrowia po zabiegu kardiochirurgicznym zależy od wielu czynników, między innymi rozległości zabiegu, ogólnej kondycji pacjenta i istnieniu chorób współistniejących. Należy bezwzględnie stosować się do zaleceń lekarza i w miarę możliwości jak najszybciej rozpocząć rehabilitację kardiologiczną.

Pierwszy etap rehabilitacji rozpoczyna się zwykle już na sali intensywnego nadzoru kardiologicznego bezpośrednio po zabiegu, są to ćwiczenia oddechowe, siadanie oraz stawianie pierwszych kroków. Po wyjściu ze szpitala w domu, lub w sanatorium rozpoczyna się kolejny etap powrotu do zdrowia. Polega on na wykonywaniu ćwiczeń zleconych przez kardiologa i na kontroli tętna oraz ciśnienia tętniczego krwi. Z czasem pacjenci mogą wracać do sportu i codziennej aktywności, szczególnie polecana jest jazda na rowerze, pływanie i narty biegowe, natomiast samo bieganie to nienajlepszy sport dla osób po wszczepieniu by-passów.

Ważna jest nie tylko aktywność, ale również dieta (polecana jest dieta śródziemnomorska) i ograniczenie spożywania alkoholu. Dieta powinna mieć na celu redukcję masy ciała, jeśli to konieczne oraz zapewnienie wszystkich niezbędnych składników odżywczych, z kolei małe dawki alkoholu dobrze ograniczyć do czerwonego wina.