Arnika górska – opis, występowanie, substancje czynne, działanie, przetwory, przeciwwskazania

Zaktualizowano: 20 września.2022 r.

Arnika zwana inaczej kupalnikiem górskim to roślina podlegająca całkowitej ochronie, stosowana przede wszystkim zewnętrznie, jako środek wspomagający leczenie obrzęków, stłuczeń i siniaków. Jak wygląda arnika górska? Jakie substancje czynne zawarte są w kwiatach arniki? Jakie działanie zdrowotne ma arnika? Jak wykorzystać kupalnik? Kto nie powinien stosować produktów z wyciągiem z arniki?

Jak wygląda arnika górska?

Arnika górska (Arnica Montana), inaczej zwana kupalnikiem górskim, trankiem górskim, pomornikiem i trankiem angielskim, to wieloletnia roślina należąca do rodziny astrowatych.

Roślinę tę możemy spotkać w środowisku naturalnym w Europie Zachodniej, Azji Środkowej oraz w Ameryce Północnej. W Naszym kraju arnikę spotkamy natomiast w Sudetach, Karpatach, na Mazurach, Suwalszczyźnie, Białostocczyźnie, na przyleśnych łąkach, brzegach lasów, torfowiskach, zrębach i halach górskich. Arnika objęta jest całkowitą ochroną gatunkową, nie można zbierać roślin ze stanu naturalnego.

Żółte kwiatostany arniki przypominają wyglądem stokrotkę, jednak są od niej znacznie większe. Arnika posiada grube, walcowate kłącze, z którego wyrasta rozeta liści odziomkowych oraz prosto wzniesiona i odlegle ulistniona łodyga sięgająca do 60 cm wysokości. Na jej szczycie znajdują się duże, płaskie, złocisto-żółte, intensywnie pachnące koszyczki kwiatowe posiadające kwiaty języczkowe i rurkowate oraz owłosione dno. Okres kwitnienia arniki przypada na miesiące czerwiec, lipiec i sierpień, kwiaty utrzymują się od 5 do 7 dni a nasionami są owłosione niełupki. 

W Polsce z uwagi na łatwiejszą uprawę częściej spotykany jest gatunek arniki łąkowej (Arnica, chamissonis), która ma bardziej rozgałęzione pędy kwiatowe oraz nieco mniejsze koszyczki kwiatowe.

Arnika znana była już w starożytności, jednak wówczas nie doceniano jej właściwości leczniczych. W średniowieczu za sprawą Świętej Hildegardy uważana była za afrodyzjak, wierzono również, że umieszczona na krańcu pola chroni przed gradobiciem a zawieszona w domu strzeże przed piorunami. 

W ziołolecznictwie wykorzystuje się głównie kwiat arniki (Arnicae flos) zwany również koszyczkiem arniki (Arnicae anthodium).

W jaki sposób uprawia się arnikę?

Łatwiejszy w uprawie i częściej spotykany w Polsce gatunek arniki łąkowej nie ma dużych wymagań, co do gleby. Gleba ogrodowa, wilgotna, próchnicza o odczynie lekko kwaśnym stanowi podstawę do założenia plantacji arniki.

Nasiona wysiewa się wprost do gruntu zaraz po ich zbiorze lub wiosną, w rzędach, co 40 cm, lekko ugniatając glebę, bez ich przykrywania, ponieważ kiełkują one na świetle. Trwa to dość długo, do okresu jesiennego arnika wytwarza rozetę liściową a w kolejnym roku kwiaty. Nasiona można również wysiać do skrzynek, a następnie końcem kwietnia, maksymalnie do pierwszej połowy maja wysadzić do gruntu. 

Po udanej uprawie pozostaje zebranie głównego surowca leczniczego, jakim są koszyczki arniki. Należy to zrobić w słoneczny, suchy dzień, po obeschnięciu rosy. Najlepiej nie zbierać kwiatów w pełni kwitnienia, ponieważ po wysuszeniu koszyczki mogą rozpaść się w puch. 

Kwiaty arniki należy suszyć w ciemnym i przewiewnym pomieszczeniu, w którym temperatura nie przekracza 35°C.

Właściwy sposób uprawy i zbioru rośliny można rozpoznać po kolorze kwiatów. Powinny one zachować złocistożółtą barwę oraz przyjemny zapach. 

Jakie substancje czynne znajdują się w arnice?

Prozdrowotne działanie arniki wynika z zawartości szeregu cennych substancji czynnych, do których możemy zaliczyć:

• Laktony seskwiterpenowe, do których należy helenalina
• Olejki eteryczne
• Flawonoidy
• Triterpeny
• Irydoid
• Lolioid
• Kwasy organiczne
• Aminy
• Fitosterole
• Karotenoidy
• Gorycze
• Garbniki
• Saponiny
• Związki mineralne
• Fenolokwasy takie jak: kwas kawowy, kwas galusowy, kwas chlorogenowy

Bogata lista substancji aktywnie czynnych sprawia, że arnika ma działanie przeciwzapalne, hipotensyjne, odkażające, przeciwbólowe, flebotropowe (ochrona naczyń krwionośnych) i gojące.

Jakie działanie lecznicze wykazuje arnika?

Wszechstronne działanie arniki przedstawiliśmy powyżej, teraz pora na dokładniejsze wyjaśnienie, kiedy warto wspomóc się ziołolecznictwem.

• Układ skórno – mięśniowy –  Stosowanie preparatów z arniką polecane jest szczególnie w przypadku: stłuczeń, opuchnięć, krwiaków oraz obrzęków pourazowych. Arnika ma działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, co pozwala na miejscowe łagodzenie obrzęków ponadto wzmacnia ściany naczyń krwionośnych a także przyspiesza wchłanianie krwawych wybroczyn. Roślina ta przyspiesza również ziarninowanie ran, dzięki czemu wspomaga proces gojenia owrzodzeń, czyraków oraz oparzeń I i II stopnia. W kosmetologii arnika stanowi skład preparatów niwelujących nieestetyczne sińce pod oczami.
• Jama ustna – Z uwagi na działanie przeciwzapalne i antyseptyczne arnika pomaga łagodzić dolegliwości związane z zapaleniem jamy ustnej oraz owrzodzeniami jamy ustnej i dziąseł
• Stawy – Udowodniono korzystny wpływ arniki w łagodzeniu bólów artretycznych, zapaleń ścięgien stawowych, bolesności obręczy barkowej a także bolesności stawów po wysiłku fizycznym
• Dermatologia – Preparaty z arniką polecane się pacjentom z trądzikiem i stanami zapalnymi skóry oraz cerą naczynkową
• Preparaty z arniką łagodzą obrzęk po ukąszeniu owadów
• Arnika usprawnia krążenie żylne i poprawia kondycję naczyń krwionośnych 
• Arnica Montana wspomaga leczenie powierzchownego zapalenia żył

W jaki sposób przygotować przetwory z arniki górskiej?

Poniżej prezentujemy kilka przepisów na nalewki i napary z arniki, do przyrządzenia w warunkach domowych. Koszyczki kwiatowe arniki możemy wyhodować własnoręcznie lub zakupić sproszkowane w sklepie zielarskim.

• Odwar z kwiatów arniki – Pół łyżki rozdrobnionych koszyczków kwiatowych należy zalać dwoma szklankami ciepłej wody i ogrzewać do momentu wrzenia przez 5 minut. Następnie mieszankę taka odstawić na 10 minut, aby „naciągnęła”. Po przecedzeniu odwar stosujemy zewnętrznie w postaci okładów na skórę.
• Napar arnikowo-rumiankowy – 30 g kwiatów arniki oraz 30 g kwiatów rumianku należy zalać wrzącą wodą w ilości pół litra i pozostawić pod przykryciem. Po ostudzeniu i przecedzeniu napar ten można wykorzystać w postaci okładów a także do płukania jamy ustnej i gardła.
• Nalewka z arniki – 2 łyżki kwiatów arniki należy zalać 70% alkoholem w ilości pół litra, szczelnie zamknąć w szklanym naczyniu i odstawić do maceracji na 10 dni w słoneczne lub dobrze nagrzane miejsce. Po tym czasie nalewkę przecedzamy drobne sitko i przechowujemy w ciemnym miejscu. Nalewkę z arniki stosujemy zewnętrznie do kompresów i okładów po zmieszaniu w proporcjach: 20g nalewki arnikowej, 50g gliceryny, 60g wody i pół łyżeczki octu.

Możemy również wykorzystać gotowe preparaty zawierające arnikę, dostępne w aptekach i sklepach zielarskich, do których należą:

• Nalewka z koszyczka arniki, płyn, 100ml, Herbapol
• Dentosept A, płyn do stosowania w jamie ustnej
• Arcalen, maść
• Arnisol, płyn
• Maść arnikowa
• Arnigel, żel
• Flos Lek Rozgrzewający żel z arniki
• Merkury Perfekt Plaster Przeciwbólowy z wyciągiem z arniki
• Homeopat Arnica Montana Boiron
• Prostapol, płyn dosutny
• Venoforton, płyn doustny
• Arnithei, żel

Kto nie powinien stosować arniki górskiej?

Zioła posiadają ogromną moc leczniczą, jednak zdarza się, że wywołują działania niepożądane bądź wchodzą w interakcje ze stosowanymi lekami, dlatego też należy zapoznać się z informacjami, dla kogo arnika jest przeciwwskazana, a do takich osób należą:

• Pacjenci z otwartymi ranami
• Pacjenci z oparzeniami III stopnia
• Pacjenci z ostrymi stanami zapalnymi skóry
• Pacjenci z nadwrażliwością na rośliny z rodzaju Asteraceae
• Pacjentki w ciąży oraz karmiące piersią
• Doustnych preparatów homeopatycznych z arniką nie powinni z kolei stosować pacjenci z chorobą Leśniewskiego Crohna, zespołem jelita wrażliwego, chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, nadciśnieniem tętniczym.

Marta Zacharczuk

Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.

Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.

Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.

Więcej artykułów i porad:

Aloes – właściwości, zastosowanie, przeciwwskazania Mięta pieprzowa – właściwości lecznicze i zastosowanie, przeciwwskazania Chmiel zwyczajny – właściwości lecznicze i zastosowanie, przeciwwskazania Chrzan pospolity – właściwości lecznicze i zastosowanie, przeciwwskazania, przepisy Czosnek pospolity, czosnek zwyczajny (Allium sativum) – właściwości zdrowotne, zastosowanie, skutki uboczne Bazylia pospolita (Ocimum basilicum) – właściwości lecznicze, zastosowanie, sposób użycia Anyż (Pimpinella anisum) – właściwości lecznicze, zastosowanie, sposób użycia Czarnuszka siewna (Nigella sativa) – właściwości lecznicze i zastosowanie, przepis na napar z czarnuszki Arcydzięgiel litwor – opis, występowanie, substancje czynne, działanie, przetwory, przeciwwskazania Aronia czarnoowocowa – opis, występowanie, substancje czynne, działanie, przetwory Komora hiperbaryczna – działanie, wskazania, przygotowanie do zabiegu, przeciwwskazania, cena, powikłania Babka lancetowata – opis, występowanie, substancje czynne, działanie, przetwory