Leki przeciwbólowe – podział, wskazania do stosowania, działania niepożądane

Zaktualizowano: 24 października.2022 r.

Ból to często pierwszy objaw choroby i najczęstsza przyczyna Naszej wizyty u lekarza. W łagodzeniu dolegliwości bólowych stosuje się leki przeciwbólowe. Jakie są rodzaje leków przeciwbólowych? Które leki można kupić bez recepty? Kiedy trzeba zastosować silne leki narkotyczne? Jakie działania niepożądane mogą powodować leki przeciwbólowe? Z czym nie łączyć leków przeciwbólowych? O czym pamiętać stosując ten rodzaj leków? Sprawdź w poniższym opracowaniu.

Ból – czym tak naprawdę jest?

Z pewnością każdy z Nas, choć raz doświadczył tego uczucia, jak więc można opisać ból? Zgodnie z definicją Międzynarodowego Stowarzyszenia Badań nad Bólem jest to nieprzyjemne uczucie sensoryczne i emocjonalne, które związane jest z ostrym lub zagrażającym uszkodzeniem tkanek. Z jednej strony ból możemy podzielić na przewlekły i ostry, z drugiej strony na nocyceptywny i neuropatyczny.

Ból nocyceptywny to ból powstający w wyniku działania bodźca uszkadzającego tkanki w Naszym organizmie. Gdy dochodzi do uszkodzenia tkanek aktywacji ulegają enzymy proteolityczne nazywane kalikreinami tkankowymi, odpowiedzialne między innymi za zniszczenie uszkodzonej tkanki. Enzymy te powodują, że od białka będącego elementem budulcowym tkanek – kininogenu odczepiane są małe cząsteczki białka nazywane kininami. Kininy są ważnym elementem w mechanizmie powstawania bólu, ponieważ działają one na nagie zakończenia nerwowe powodując powstawanie impulsu bólowego. Oprócz aktywowania enzymów na skutek uszkodzenia tkanek dochodzi do syntezy specjalnych cząsteczek nazywanych prostaglandynami, które razem z innym białkiem bradykininą podrażniają receptory bólowe znajdujące się w Naszym organizmie ( są to tak zwane nocyreceptory) i również doprowadzają do przekazywania impulsów bólowych. Impulsy te są przesyłane do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie „powstaje” informacja o odczuwaniu przez Nas bólu.

Drugi rodzaj bólu to ból neuropatyczny. W tym przypadku impuls bólowy jest wynikiem uszkodzenia nerwów obwodowych na skutek zmiażdżenia, ucisku, przecięcia, zapalenia lub zaburzeń metabolicznych.

Jakie są rodzaje leków przeciwbólowych?

W łagodzeniu bólu różnego pochodzenia stosujemy leki przeciwbólowe. W zależności od budowy, mechanizmu i siły działania może wyróżnić nieopioidowe leki przeciwbólowe oraz opioidowe leki przeciwbólowe.

Do nieopioidowych leków przeciwbólowych zaliczamy:

Paracetamol
Pochodne kwasu salicylowego
Niesteroidowe leki przeciwzapalne

Do opioidowych leków przeciwbólowych zaliczamy:

Morfinę
Oksykodon
Oksymoron
Hydromorfon
Fentanyl
Metadon
Leworfanol
Petydynę
Tramadol
Kodeinę
Buprenorfinę

Jak widzimy leków przeciwbólowych jest wiele, pozostaje pytanie, który lek powinien zostać zastosowany.

W tym celu lekarze i farmaceuci posługują się zatwierdzoną przez Światową Organizację Zdrowia tak zwaną „drabiną analgetyczną”. Według zaleceń leki przeciwbólowe powinny być stosowane w następującym schemacie:

W pierwszej kolejności stosuje się paracetamol, pochodne kwasu salicylowego lub niesteroidowe leki przeciwzapalne, (czyli leki nieopioidowe)
Gdy pomimo stosowania leków ból nie ustępuje lub nasila się w drugim rzucie stosuje się słabe leki opioidowe same lub w połączeniu z lekami nieopioidowymi
Gdy dolegliwości bólowe nadal się utrzymują stosuje się silny lek opioidowy sam lub w połączeniu z lekami nieopioidowymi

Jak działa paracetamol?

Paracetamol to najsłabiej działający i jednocześnie przy prawidłowym stosowaniu najbezpieczniejszy lek przeciwbólowy. Pomaga w łagodzeniu bólu głowy, mięśni, zębów, nerwobóli czy bólu menstruacyjnego. Najczęściej lek ten podawany jest w sposób doustny lub doodbytniczy, zdarza się, że podawany jest również dożylnie (np. po zabiegach chirurgicznych).

Ze względu na wysoki profil bezpieczeństwa lek może być bezpiecznie stosowany u osób starszych, małych dzieci, astmatyków (nie wywołuje napadów astmy), pacjentów z nadciśnieniem tętniczym czy też chorych na chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy.

Należy jednak pamiętać, że oprócz „czystego” paracetamolu ( w preparatach takich jak:Acenol, Acenol Forte, Apap, Apap 325 mg, Apap ból i gorączka, Apap Caps, Apap Direct, Apap Direct Max, Apap dla dzieci forte, Apap Junior, Apenal, Calpol 6 plus, Codipar, Efferalgan, Efferalgan Forte, Gemipar 50, Gemipar 125, Gemipar 500, Laboratoria Polfa Łódź Paracetamol, Megapar, Megapar Forte, Panacit, Panadol, Panadol dla dzieci, Panadol Max, Panadol Menthol Active, Panadol Rapid, Panadol Sprint, Panaprex, Paracetamol 123ratio, Paracetamol Accord, Paracetamol Aflofarm, Paracetamol Aristo, Paracetamol Aurovitas, Paracetamol B. Braun, Paracetamol Biofarm, Paracetamol DOZ, Paracetamol Farmina, Paracetamol Filofarm, Paracetamol Galena, Paracetamol Hasco, Paracetamol Hasco o smaku pomarańczowym, Paracetamol Kabi, Paracetamol Panpharma, Paracetamol Synoptis, Paracetamol Teva, Paracetamolum Farmalider, Paramax Rapid 500 mg , Pedicetamol, Theraflu Grip Miód i Cytryna, Theraflu Grip Owoce Leśne ) istnieje wiele leków, w skład, których wchodzi paracetamol, co pociąga za sobą ryzyko jego przedawkowania.

Co więcej często nie zdajemy sobie sprawy, że stosowany przez Nas lek zawiera paracetamol, a wiele takich połączeń to popularne leki stosowane w leczeniu przeziębienia i grypy:

Agrypin, Gripblocker Express, Gripex, Gripex FORTE, Gripex Max, Grypostop (połączenie paracetamolu, pseudoefedryny i dekstrometorfanu)
Antidol 15, Efferalgan Codeine, Paracetamol + Codeine Omega Pharma, Paramax Cod, Talvosilen, Talvosilen Forte, Ultracod (połączenie paracetamolu i kodeiny)
AntyGripin Noc (połączenie paracetamolu, chlorfenaminy i witaminy C)
Apap ból i gorączka C plus, Efferalgan Vitamin C (połączenie paracetamolu i witaminy C)
Apap Extra, Apap NBG, Gripex Control, Panacit Extra, Panadol Extra, Paramax Comp, Solpadeine Control (połączenie paracetamolu i kofeiny)
Apap Intense, Combogesic, Ibuprofen + Paracetamol PharOS, Ibuprofen/Paracetamol Mylan, Ibuprofen/Paracetamol Sandoz, Kidofen Duo, Metafen, Nurofen Ultima (połączenie paracetamolu i ibuprofenu)
Apap Noc, Paracetamol + Difenhydramina Hasco Noc (połączenie paracetamolu i difenhydraminy)
Apap Przeziębienie, Apap Przeziębienie Junior, Choligrip, Choligrip Mentol Active, Coldrex Junior C, Coldrex MaxGrip, Coldrex o smaku cytrynowym, Febrisan, Gripex Hot, Gripex Hot Max , Theraflu Maxi Grip (połączenie paracetamolu, fenylefryny i witaminy C)
Apap Przeziębienie Caps, GeloPromt, Tantum Flu o smaku cytrynowo-miodowym, Tantum Flu o smaku cytrynowym, Tantum Flu o smaku pomarańczowym, Theraflu Zatoki, Theraflu Zatoki Max (połączenie paracetamolu i fenylefryny)
Cefalgin Migraplus, Saridon (połączenie paracetamolu, kofeiny i propyfenazonu)
Coldrex Complex Grip, Gripex Pro Mucus, Theraflu Total Grip, Vicks AntiGrip Complex (połączenie paracetamolu, gwajafenezyny i fenylefryny)
Curidol, Doreta, Doreta SR, Exbol, Padolten, Palgotal, Parcotram, Poltram Combo, Poltram Combo Forte. Tramadol + Paracetamol Genoptim, Tramadol Hydrochloride + Paracetamol Bristol Laboratories, Tramapar, Tramapar Forte, Tramofen, Zaldiar, Zaldiar Effervescent, Doreta (połączenie paracetamolu i tramadolu)
Etopiryna Extra, Excedrin MigraStop (połączenie paracetamolu, kwasu acetylosalicylowego i kofeiny)
Febrisan Zatoki, Gripex SinuCaps, Gripex Zatoki Caps, Grippostad (połączenie paracetamolu, kofeiny i fenylefryny)
Fervex, Fervex D, Fervex Junior, Fervex o smaku malinowym, Fluxin (połączenie paracetamolu, witaminy C i feniraminy)
Fervex Extra Tabs (połączenie paracetamolu i chlorfenaminy)
Flucontrol Hot, FluControl Max (połączenie paracetamolu, fenylefryny i chlorfeniraminy)
Gripblocker Zatoki, Theraflu Przeziębienie (połączenie paracetamolu i pseudoefedryny)
Gripex Noc (połączenie paracetamolu, pseudoefedryny, dekstrometorfanu i chlorfeniraminy)
Panadol Femina (połączenie paracetamolu i hioscyny)
Solpadeine, Solpadeine Max (połączenie paracetamolu, kofeiny i kodeiny)
Tabcin (połączenie paracetamolu, pseudoefedryny i chlorfeniraminy)
Theraflu ExtraGRIP (połączenie paracetamolu, fenylefryny i feniraminy)
Vicks AntiGrip Max, Vicks Antigrip Zatoki i Katar (połączenie paracetamolu, fenylefryny i chlorfenaminy)

Maksymalna dobowa dawka paracetamolu, jaka może zostać przyjęta to 4g dla osób bez schorzeń wątroby, a 2 g dla osób z chorobami wątroby. Lek powinien być podawany w odstępach 6 godzinnych (a minimalnie 4 godzinnych) w dawkach 500-1000 mg. Należy pamiętać również o „efekcie pułapowym” – przyjęcie jednorazowej dawki większej niż 1000 mg nie zwiększa siły działania przeciwbólowego a jedynie spowoduje zwiększone ryzyko działań niepożądanych.

Choć paracetamol to bezpieczny lek to właśnie wątroba jest miejscem jego toksycznego działania przy zatruciu, a nazywamy to hepatotoksycznością. Stąd mniejsza dobowa dawka leku u osób z chorobami wątroby. Należy również pamiętać, że połączenie paracetamolu z takimi lekami jak:

Amiodaron
Ciprofloksacyna
Erytromycyna
Fluwoksamina
Meksiletyna
Tiklopidyna
Barbiturany
Karbamazepina
Izoniazyd
Ryfampicyna

mogą nasilać efekt hepatotoksyczny. Paracetamol zmniejsza również działanie diuretyków pętlowych (leki moczopędne).

Warto wspomnieć, że paracetamol jest preferowanym lekiem przeciwbólowym u kobiet w ciąży, niezależnie od trymestru, oraz u kobiet karmiących.

Jak działają salicylany?

Kwas acetylosalicylowy wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, przeciwgorączkowe oraz hamujące agregację płytek krwi. Z jednej strony popularna aspiryna hamuje aktywność cyklooksygenaz (COX-1 i COX-2) – enzymów biorących udział w powstawaniu prostaglandyn. Prostaglandyny to z kolei białka odpowiedzialne za rozwój stanu zapalnego i odczuwanie dolegliwości bólowych. Z drugiej strony kwas acetylosalicylowy hamuje również aktywność tromboksanu, cząsteczki odpowiedzialnej za agregację (zlepianie) płytek krwi i skurcz naczyń krwionośnych.

To, które z wyżej wymienionych działań będzie silniejsze zależy od dawki kwasu acetylosalicylowego. Niskie dawki (75-150 mg na dobę) stosuje się u pacjentów z chorobami sercowo-naczyniowymi oraz u osób po przebytym zawale serca, niskie dawki salicylanów hamują aktywność tromboksanu i działają przeciwkrzepliwie. Takie działanie znajdziemy w lekach typu: Abrea, Acard, Acard 150mg, Acard 300mg, Acecardin, Acetylsalicylic Acid Sandoz, Acesan, Acoren, Alepton, Anacard medica protect, Anacard Protect, Asapirine 150 mg, Aspicont, Aspifox, Aspirin Cardio, Bonacard, Cardioas, Cardiopirin, Cardioteva, Encopirin cardio 81, Eubiocard, Hascopiryn cardio, Lecardi, Neuroas, Pluscard, Polocard oraz Proficar.

Wyższe dawki salicylanów ( od 2 do 4g na dobę) mają działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe. Mogą być stosowane w łagodzeniu bólu różnego pochodzeniu (np. ból głowy, ból zęba, bóle mięśniowo-stawowe) o lekkim i słabym nasileniu. Salicylany działają od 15 do 30 minut od zażycia i ich efekt utrzymuje się od 4 do 6 godzin. Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne zawierające kwas acetylosalicylowy to: Alka-Prim, Alka-Seltzer, Aspirin, Aspirin Effect, Aspirin musująca, Aspirin Pro, Aspirin Pro Forte, Bonapiryna, Etopiryna Pro, Eupirin, Gripblocker, Maxipirin, Nipas, Polopiryna Max, Polopiryna S, Ultrapiryna oraz Ultrapiryna Forte.

Maksymalna dobowa dawka kwasu acetylosalicylowego to 4 g, w dawkach jednorazowych po 325-600mg. Lek ten jest bezwzględnie przeciwwskazany u dzieci poniżej 12 roku życia.

Warto wiedzieć, że podobnie jak w przypadku paracetamolu, również kwas acetylosalicylowy występuje w preparatach złożonych, z innymi substancjami:

AntyGrypin Dzień, Polopiryna Max Hot (połączenie kwasu acetylosalicylowego z witaminą C i kofeiną)
Ascalcin Plus o smaku malinowym, Laboratoria PolfaŁódź Przeziębienie i Grypa, Laboratoria PolfaŁódź Przeziębienie i Grypa smak cytrynowy, Polopiryna C Plus, Ultrapiryna Plus (połączenie kwasu acetylosalicylowego z witaminą C i wapniem)
Ascodan (połączenie kwasu acetylosalicylowego i kodeiny)
Aspimag (połączenie kwasu acetylosalicylowego i magnezu)
Aspirin C, Aspirin C Forte, Polopiryna C, Upsarin C (połączenie kwasu acetylosalicylowego i witaminy C)
Aspirin Complex Hot, Aspirin Complex Zatoki (połączenie kwasu acetylosalicylowego i pseudoefedryny)
Aspirin Extra, Coffepirine Tabletki od bólu głowy, Dampiryna, Etopiryna Control, Kopiryna – tabletki od bólu głowy (połączenie kwasu acetylosalicylowego i kofeiny)
Bibloc ASA, Bisoratio ASA (połączenie kwasu acetylosalicylowego i bisoprololu)
Etomar (połączenie kwasu acetylosalicylowego, etoksybenzamidu i kofeiny)
Etopiryna Extra, Excedrin MigraStop (połączenie kwasu acetylosalicylowego, paracetamolu i kofeiny)
Etopiryna tabletki od bólu głowy, FluControl Symptom, Koferina – tabletki od bólu głowy (połączenie kwasu acetylosalicylowego, etenzamidu i kofeiny)
Pluscard (połączenie kwasu acetylosalicylowego i glicyny)
Polopiryna Complex (połączenie kwasu acetylosalicylowego, fenylefryny i chlorfenaminy)
Clopidogrel/Acetylsalicylic acid Mylan, DuoPlavin (połączenie kwasu acetylosalicylowego i klopidogrelu)

Przed zastosowaniem preparatów z salicylanami upewnijmy się, że nie ma żadnych przeciwwskazań do ich stosowania. Leków tych nie stosuje się:

W przypadku nadwrażliwości na salicylany (może to doprowadzić do ataku astmy aspiryno zależnej)
U dzieci poniżej 12 roku życia (może dojść do wystąpienia groźnego zespołu Reye’a)
U kobiet w trzecim trymestrze ciąży
U pacjentów z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy
U pacjentów z małopłytkowością i zaburzeniami krzepnięcia (pacjenci przyjmujący heparynę lub doustne leki hamujące krzepnięcie krwi narażeni są na ryzyko krwawień)
U pacjentów z chorobami wątroby i nerek
U pacjentów przyjmujących metotreksat lub tiklopidynę

Jak działają niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)?

NLPZ to duża i bardzo popularna grupa leków. Mogą być stosowane w łagodzeniu bólu o nasileniu słabym do umiarkowanego różnego pochodzenia (ból głowy, ból zębów, bóle stawowo-mięśniowe, bóle menstruacyjne, bóle towarzyszące chorobom zwyrodnieniowym). Mechanizm działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych oparty jest na hamowaniu aktywności cyklooksygenaz COX-1 i COX-2 (te same enzymy hamuje kwas acetylosalicylowy), a ich działanie jest silniejsze w porównaniu do paracetamolu czy też aspiryny.

Należy przy tym pamiętać, że stosowanie NLPZ, szczególnie w dużych ilościach, może prowadzić do wystąpienia działań niepożądanych takich jak:

Nadżerki, owrzodzenia i krwawienia z przewodu pokarmowego
Zaburzenia czynności nerek mogące prowadzić do wzrostu ciśnienia krwi
Zaburzenia układu krzepnięcia
Objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego

NLPZ są bezwzględnie zakazane w I i III trymestrze ciąży, w drugim trymestrze tylko po konsultacji z lekarzem i w wyjątkowych sytuacjach można rozważyć ich stosowanie. NLPZ nie powinny również przyjmować osoby z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, astmą i skazą krwotoczną.

Pamiętaj! Nie stosuj NLPZ z innymi lekami z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, doustnymi lekami hamującymi krzepnięcie krwi, heparyną, litem, metotreksatem, tiklopidyną, fenytoiną oraz doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi (pochodnymi sulfonylomocznika).

Stosowanie kilku różnych NLPZ jednocześnie może doprowadzić do utworzenia się wrzodów i krwawienia z przewodu pokarmowego. Jeśli musisz wziąć kolejny lek przeciwbólowy niech będzie to paracetamol.

W celu ochrony błony śluzowej żołądka i dwunastnicy w trakcie stosowania NLPZ a więc tak zwanej gastroprotekcji zaleca się równoczesne stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP), które dostępne są w aptece bez recepty. Pacjenci u których istnieje konieczność długotrwałego stosowania niesteroidowych leków przeciwbólowych powinni przyjmować raz na dobę, rano, na 30 minut przed posiłkiem IPP, w dawce 15mg lanzoprazolu lub 20mg omeprazolu (zamiast omeprazolu można stosować pantoprazol lub esomeprazol).

Aby ustrzec się przed niepożądanymi działaniami NLPZ, warto wiedzieć, jakie substancje wchodzą w skład tych leków i których preparatów nie łączyć ze sobą. Wśród NLPZ znajdziemy leki zawierające:

Diklofenak – preparaty: Akis, Cataflam 50, Diclac, Diclac 100, Diclac 150 Duo, Diclac 50, Diclac 75 Duo, Diclac Lipogel, Diclaner, Dicloabak, Dicloberl 50, Dicloberl 100mg, Dicloberl 75mg/3ml, Dicloberl retard, DicloDuo, Diclofenac APTEO MED, Diclofenac Teva, Diclofenacum ELC, Diclofenacum Fastum, Diclomax, Dicloratio retard 100, Dicloreum, Dicloreum retard, Diclotica, Dicloziaja, Dicuno, Difadol 0,1%, Diklofenak Perrigo, DIKY 4%, Felogel Neo, Flector Patch, Flectorgo, Glimbax, Itami, Majamil PPH, Majamil Prolongatum, Naclof, Naklofen, Naklofen Duo, Olfen 100 SR, Olfen 25, Olfen 50, Olfen 75 SR, Olfen hydrożel, Olfen Max, Olfen Patch, Olfen UNO, Olfen żel, Solacutan, Veral, Voltaren, Voltaren Acti, Voltaren Acti Forte, Voltaren Emulgel 1%, Voltaren Express, Voltaren Express Forte, Voltaren MAX, Voltaren SR 75, Voltaren SR 100,

Diklofenak i mizoprostol – preparaty: Arthrotec, Arthrotec Forte

Diklofenak i omeprazol – preparaty: DicloDuo Combi

Diklofenak i lidokaina – preparaty: Dicloratio, Olfen 75

Diklofenak, witamina B1, witamina B6, witamina B12 – preparaty: Diclovit

Diklofenak, tribenozyd i escyna – preparaty: Venożel

Ibuprofen – preparaty: Axoprofen, Axoprofen Forte, Babyfen, Buscofem, Byfonen, Dolgit, Dolgit Gel, Ibalgin Fast, Ibenal, Ibenal Forte, Ibenal Max, Ibudolor Quick, Ibufen, Ibufen Baby, Ibufen dla dzieci FORTE o smaku malinowym, Ibufen dla dzieci FORTE o smaku truskawkowym, Ibufen dla dzieci o smaku malinowym, Ibufen dla dzieci o smaku truskawkowym, Ibufen Junior, Ibufen mini Junior, Ibum, Ibum COMFORT minicaps, IBUM dla dzieci, Ibum easy, Ibum Easy Forte, Ibum Easy Junior, Ibum Express, Ibum Femina, Ibum Forte, Ibum Forte o smaku bananowym, Ibum Forte Pure, Ibum Supermax, Ibumax 200mg, Ibumax 400mg, Ibumax Forte 600mg, Ibunid dla dzieci Forte, Ibupar, Ibupar Forte, Ibuprex, Ibuprex Max, Ibuprofen AFL, Ibuprofen Aflofarm, Ibuprofen Alkaloid-INT, Ibuprofen Altan, Ibuprofen APTEO MED, Ibuprofen Aristo, Ibuprofen B.Braun, Ibuprofen Banner, Ibuprofen Bril, Ibuprofen Dermogen, Ibuprofen Dr.Max, Ibuprofen Farmalider, Ibuprofen Forte APTEO MED, Ibuprofen Forte DOZ, Ibuprofen Hasco, Ibuprofen Kabi, Ibuprofen Lysine InnFarm, Ibuprofen Polfarmex, Ibuprofen Sensilab, Ibuprofen Teva, Ibuprofen Teva Max, Ibuprofen TZF, Ibuprofen-Pabi, Ibuprom, Ibuprom dla dzieci, Ibuprom dla dzieci forte, Ibuprom Effect żel, Ibuprom Max, Ibuprom Max Sprint, Ibuprom RR MAX, Ibuprom Sport spray, Ibuprom Sprint, Ibuprom Ultramax, Iburapid, Ibured, Ibured Forte, Ibutact, IbuTeva, IbuTeva Max, Ibuxal, Kidofen, Laboratoria PolfaŁódź IBUPROFEN MAX, Lizymax, Metafen Ibuprofen Caps, Metafen Ibuprofen, Metafen żel FORTE, MIG, MIG dla dzieci, MIG dla dzieci Forte o smaku truskawkowym, Milifen, Nurofen, Nurofen dla dzieci, Nurofen dla dzieci forte pomarańczowy, Nurofen dla dzieci forte truskawkowy, Nurofen dla dzieci Junior, Nurofen dla dzieci Junior pomarańczowy, Nurofen dla dzieci Junior truskawkowy, Nurofen dla dzieci o smaku truskawkowym, Nurofen Express, Nurofen Express Femina, Nurofen Express Forte, Nurofen Express Forte Tabs, Nurofen Forte, Nurofen Mięśnie i Stawy, Nurofen Mięśnie i Stawy Forte, Spedifen 400, Pedea

Ibuprofen i pseudoefedryna – preparaty: Acatar Zatoki, Advil Zatoki, Apselan Plus, Ibum Grip, Ibum Zatoki, Ibum Zatoki Max, Ibuprom Zatoki, Ibuprom Zatoki Sprint, Infex Zatoki, Laboratoria Polfa Łódź Zatoki, Metafen Zatoki, Modafen Extra Grip, Nurofen Zatoki, Zatotabs

Ibuprofen i fenylefryna – preparaty: Acatar Zatoki Tabs, Flustad, Flustad MAX, Ibuprom Zatoki Tabs, Modafen Grip

Ibuprofen i paracetamol – preparaty: APAP intense, Combogesic, Ibuprofen + Paracetamol PharOS, Ibuprofen/Paracetamol Mylan, Ibuprofen/Paracetamol Sandoz, Kidofen Duo, Metafen, Nurofen Ultima

Ibuprofen i mentol – preparaty: Dip Rilif

Ibuprofen i heparynoid – preparaty: Ibalgin Sport

Ibuprofen i lewomentol – preparaty: Ibum żel, Ibument

Ibuprofen i kofeina – preparaty: IBU-SPA

Ibuprofen i kodeina – preparaty: Nurofen Plus

Ketoprofen – preparaty: Auxilen, Bi-Profenid, Dekenor, Dektac, Dexak, Dexak 50, Dexak SL, Dexketoprofen Adamed, Dextin, Febrofen, Kerdex, Ketesse, Ketesse 25, Ketesse SL, Ketokaps, Keto Kaps Max, Keto Kaps Med, Ketoprofenum Fastum, Ketolek, Ketonal, Ketonal Active, Ketonal Duo, Ketonal Fast, Ketonal forte, Ketonal Sprint, Ketoprofen LGO, Ketoprofen Ziaja, Ketoprofen-SF, Ketoprofen Fastum, Ketospray forte, Metafen Dexketoprofen, Opokan-keto, Profenid, Refastin, Solpadeine Keto Sprint, Ultrafastin

Dexketoprofen i tramadol – preparaty: Skudexa

Kwas mefenamowy – preparat: Mefacit
Meloksykam – preparaty: Aglan, Aglan 15, Aspicam, Aspicam Bio, Lormed 7,5, Lormed 15, Mel, Mel Forte, Melobax 15, Meloksam, Meloxic, MeloxiMed, MeloxiMed Forte, Meloxistad, Moilec, Movalis, Noflamen, Opokan, Opokan FAST, Opokan-forte, Remolexam, Reumelox, Trosicam, Zynrelef
Nabumeton – preparat: Nabuton VP
Naproksen – preparaty: 4Flex Pure Gel, Aleve, Anapran, Anapran EC, Apo-Napro, Apo-Napro Fast, Etrixenal, Nalgesin, Nalgesin Forte, Nalgesin Mini, Napritum, Naproxen, Naproxen 250 Hasco, Naproxen 500 Hasco, Naproxen Aflofarm, Naproxen Emo, Naproxen Genoptim, Naproxen Hasco, Naproxen Polfarmex, Naxii, Opokan Actigel
Celekoksyb – preparaty: Aclexa, Celbic, Celebrex, Elecoxel, Zelsiglat

Jak działają leki opioidowe?

Powyżej omówione zostały leki nieopioidowe, w większości dostępne bez recepty w każdej aptece. Drugą grupą leków przeciwbólowych o odmiennym mechanizmie działania są leki opioidowe. Warto od razu wyjaśnić, co rozumiemy pod pojęciem opioidy i opiaty. Opioidy to wszystkie związki będące pochodnymi opium (substancji otrzymywanej z maku lekarskiego), natomiast opiaty to leki otrzymywane z opium.

Działanie leków opioidowych polega na łączeniu się z receptorami opioidowymi, znajdującymi się w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym. Możemy wyróżnić trzy rodzaje receptorów opioidowych:

Receptory µ (mi) – pobudzenie tego receptora przez leki powoduje zniesienie bólu (analgezję), osłabienie (depresję) ośrodka oddychania, zwężenie źrenic, spowolnienie pracy układu pokarmowego, euforię
Receptory ƙ (kappa) – pobudzenie tego receptora przez leki powoduje zniesienie bólu, zwężenie źrenic, zmniejszenie napięcia, senność
Receptory δ (delta) – pobudzenie tego receptora przez leki powoduje zniesienie bólu, zmianę nastroju (gniew, złość, rozżalenie, zniechęcenie), omamy

W zależności od tego czy leki opioidowe działają na jeden czy więcej typów receptorów opioidowych, leki możemy podzielić na:

Pełnych agonistów (słabi to tramadol, kodeina i hydrokodon a silni to morfina, metadon i fentanyl) – to leki, które pobudzają tylko receptory µ
Częściowych agonistów (np. buprenorfina) – to leki, które również pobudzają receptory µ, ale efekt przeciwbólowy jest słabszy w porównaniu do pełnych agonistów
Opioidy o mieszanych właściwościach agonistyczno-antagonistycznych (np. pentazocyna) – to leki, które wchodzą w interakcję z różnymi rodzajami receptorów opioidowych, działając pobudzająco na jedne a hamującą na drugie receptory

Niezależnie od tego, który z leków opioidowych zostanie zastosowany należy pamiętać, że są to leki stosowane wyłącznie na zlecenie lekarza i pod stałą kontrolą. Wynika to z faktu, że są to leki narkotyczne, stosowane w łagodzeniu silnego bólu, np. po zabiegach operacyjnych, o szerokim wachlarzu działań niepożądanych.

Leki opioidowe mogą mieć postać tabletek, iniekcji podskórnych czy też plastrów transdermalnych.

Pamiętaj! Morfina, fentanyl czy metadon to leki, które nie mają maksymalnej dawki przeciwbólowej, to znaczy, że są stosowane do momentu usunięcia bólu, w rosnących dawkach, a ich stosowanie jest przerywane w momencie braku tolerancji objawów ubocznych.

Jakie więc mogą wystąpić działania niepożądane podczas stosowania opioidów? Początkowo mogą pojawiać się nudności, wymioty, senność czy też dezorientacja, przy czym z czasem objawy te ustają. Dużym problemem podczas stosowania opioidów są zaparcia, aby ich unikną należy stosować środki zmiękczające stolec lub leki przeczyszczające, jeśli problem z zaparciami utrzymuje się przez dłuższy czas, może zaistnieć konieczność zmiany opioidu.

Inne rzadsze działania niepożądane to: trudności w oddawaniu moczu, suchość w jamie ustnej, zawroty głowy, zaczerwienienie twarzy, bóle głowy, kołatanie serca, niepokój, zaburzenia nastroju, czy też obniżenie libido.

Zwykle z uwagi na stosowanie początkowo małych dawek i stopniowe zwiększanie dawki przyjmowanego leku udaje się uniknąć poważnych działań niepożądanych.

Niestety ten mechanizm pociąga za sobą inny problem – stopniowej tolerancji na lek i konieczność podawania coraz większych dawek, co może doprowadzić do uzależnienia od leków opioidowych. Z czasem opioidy tracą swoją skuteczność i aby wywołać taki sam efekt przeciwbólowy konieczne jest zastosowanie wyższej dawki leku. Może się zdarzyć, że rozwinie się tolerancja nie tylko na dany lek, ale również na inny opioid, które będzie działała na ten sam typ receptora, jest to tak zwana tolerancja krzyżowa.

Z kolei objawy uzależnienia mogą pojawić się po odstawieniu leków przeciwbólowych, szczególnie, gdy następuje to nagle. Objawy, które mogą świadczyć o „zespole odstawiennym” to: gęsia skórka, łzawienie, kichanie, nudności, wymioty, ból brzucha, biegunka, zaburzenia snu, bóle stawowo-mięśniowe, zmiany nastroju. Aby uniknąć wystąpienia objawu odstawiennego powinno się zmniejszać dawkę leku stopniowo o 10-20% do całkowitego zaprzestania przyjmowania opioidów.

Co należy wiedzieć o morfinie?

Morfina znajduje się w preparatach takich jak: Autostrzykawka Morfina Przeciwko Bólowi, Dacepton, Doltard, Maracex, Morphine Kalceks, Morphini sulfas WZF, Morphini sulfas WZF 0,1% Spinal, MST Continus, Oramorph, Sevredol, Vendal retard.

Morfina to najbardziej popularny z leków opioidowych a jednocześnie standard, wobec, którego mierzy się siłę innych leków opioidowych, np. 0,1 mg fentanylu odpowiada 10 mg morfiny. Lek ten może być podawany pozajelitowo, doustnie lub doodbytniczo. Należy uważać z podawaniem morfiny u pacjentów z poważną niewydolnością nerek, ponieważ odkładanie się metabolitu morfiny – morfino 6 glukuronid może spowodować długotrwałe zahamowanie czynności oddechowej.

Z cząsteczki morfiny po jej zmodyfikowaniu można otrzymać inne leki, takie jak: oksykodon (preparaty: Accordeon, Enolwen, Oxycodon Stada, Oxycodone Hydrochloride Hameln, Oxycodone Kalceks, Oxycodone Molteni, Oxycodone Polpharma, Oxycodone Vitabalans, OxyContin, Oxydolor, Oxydolor Fast, Oxyduo, Oxylaxon, Oxynador, OxyNorm, Reltebon, Targin, Xancodal, Xanconalon), oksymorfon, hydrokodon i hydromorfon.

Co należy wiedzieć o fentanylu?

Kolejnym często stosowanym lekiem opioidowym jest fentanyl. Lek ten jest około 100-krotnie silniejszy i szybszy w działaniu od morfiny, co więcej łatwo przechodzi do mózgu przez barierę krew-mózg. Fentanyl znajduje się w takich preparatach jak: Durogesic, Effentora, Fenta MX 25, Fenta MX 50, Fenta MX 75, Fenta MX 100, Fentanyl Actavis, Fentanyl Kalceks, Fentanyl WZF, Instanyl, Matrifen 12 mikrogramów. godzinę system transdermalny, Matrifen 25 mikrogramów/ godzinę system transdermalny. Matrifen 50 mikrogramów/ godzinę system transdermalny, Matrifen 75 mikrogramów/ godzinę system transdermalny, Matrifen 100 mikrogramów/ godzinę system transdermalny, PecFent, Vellofent.

Często fentanyl jest stosowany w postaci plastrów, szczególnie u pacjentów mających problemy z połykaniem lub wchłanianiem leków. Przy stosowaniu plastrów transdermalnych należy jednak pamiętać, że pod wpływem ciepła dochodzi do zwiększonego uwalniania leku, stąd pacjenci stosujący fentanyl powinni unikać zewnętrznych źródeł ciepła.

Fentanyl często stosuje się u pacjentów z chorobą nowotworową w łagodzeniu tak zwanego „bólu przebijającego”

Co należy wiedzieć o tramadolu i kodeinie?

Warto wspomnieć również o dwóch lekach będących w przeciwieństwie do morfiny i fentanylu (silne leki opioidowe), słabymi lekami opioidowymi.

Tramadol zawarty jest w preparatach takich jak: Adamon SR 50, Adamon SR 100, Adamon SR 150, Adamon SR 200, Curidol, Doreta, Doreta SR, Exbol, Oratram 100, Oratram 150, Oratram 200, Padolten, Palgotal, Parcotram, Poltram, Poltram 50, Poltram 100, Poltram Combo, Poltram Combo Forte, Poltram Retard 100, Poltram Retard 150, Poltram Retard 200, Skudexa, Tramadol +Paracetamol Genoptim, Tramadol Aurobindo, Tramadol Aurovitas, Tramadol Hydrochloride + Paracetamol Bristol Laboratories, Tramadol Kalceks, Tramadol Krka, Tramadol Synteza, Tramadol Vitabalans, Tramal, Tramal Retard 50, Tramal Retard 100, Tramal Retard 150, Tramal Retard 200, Tramapar, Tramapar Forte, Tramofen, Zaldiar, Zaldiar Effervescent, Tramundin. Tramadol stosowany jest w łagodzeniu umiarkowanych oraz silnych dolegliwości bólowych, jego działanie jest około 10 razy słabsze w porównaniu do morfiny.

Podczas stosowania tramadolu należy pamiętać o możliwości wystąpienia drgawek, szczególnie u osób z epizodami drgawek w przeszłości bądź u pacjentów przyjmujących jednocześnie leki przeciwdepresyjne, leki przeciwpsychotyczne lub inhibitory wychwytu serotoniny. W takich przypadkach stosowanie tramadolu może podwyższyć poziom serotoniny (aminokwas) w Naszym organizmie i powodować wystąpienie zespołu serotoninowego.

Ciekawym lekiem przeciwbólowym jest również kodeina. To tak naprawdę naturalny alkaloid opium, który wykazuje słabe powinowactwo do receptorów opioidowych. Jednak w Naszym organizmie dzięki specjalnym enzymom CYP2D6 dochodzi do przekształcenia kodeiny w morfinę, a ta działa na receptory opioidowe. Uważa się, że około 10% podanej dawki kodeiny zostanie przekształcone do morfiny. Tym bardziej, że około 10% osób rasy białej ma genetycznie uwarunkowany wolny metabolizm (przekształcanie) kodeiny, przez co u tych pacjentów efekt przeciwbólowy może być niewidoczny.

Kodeina występuje zwykle w połączeniu z lekiem nieopioidowym bądź innymi substancjami, a wśród takich połączeń znajdziemy:

Kodeinę i paracetamol (preparaty: Antidol 15, Efferalgan Codeine, Paracetamol + Codeine Omega Pharma, Paramax-Cod, Talvosilen, Talvosilen Forte, Ultracod)
Kodeinę, paracetamol i kofeinę (preparaty: Solpadeine, Solpadeine MAX)
Kodeinę, wyciąg z cetyny sosnowej i nalewkę z anyżu (preparaty: Syrop sosnowy złożony Aflofarm
Kodeinę i kwas acetylosalicylowy (preparaty: Ascodan)
Kodeinę i sulfogwajakol (preparat: Thiocodin)
Kodeinę i ibuprofen (preparat: Nurofen Plus)
Kodeinę, wyciąg z owoców kopru włoskiego i wyciąg sosnowy (preparat: HerbaPini, Sirupus Pini Compositus)
Kodeinę i ziele tymianku (preparat: Neoazarina)

Na rynku farmaceutycznym są również tabletki o nazwie DHC Continus, które zawierają pochodną kodeiny, dihydrokodeinę, która ma trzy razy silniejsze działanie. Lek ten jest stosowany w leczeniu bólu nowotworowego

Na koniec krótki poradnik – jak przyjmować leki przeciwbólowe?

Ból jest objawem toczącego się procesu zapalnego, warto sprawdzić, jaka jest przyczyna dolegliwości bólowych i usunąć ją, chroniąc się tym samym przed przyjmowaniem „garści” tabletek. Po 3 dniach koniecznie skonsultuj się z lekarzem.
Leki to nie cukierki! Mogą powodować działania niepożądane, np. uszkodzić śluzówkę żołądka
Przyjmując różne leki przeciwbólowe, zawsze kontrolujmy, jakie substancje są w nich zawarte, aby nie doprowadzić do przedawkowania
Leki kupuj w aptece i zawsze pytaj czy nie wchodzą w interakcje z innymi lekami, które przyjmujesz
Stosowanie dużej ilości leków przeciwbólowych ma wpływ na wyniki badań laboratoryjnych a nawet na wynik test ciążowego
Jeśli przyjmujesz silne leki przeciwbólowe pamiętaj, aby nie prowadzić samochodu, leki mogą upośledzać Twoją zdolność koncentracji
Chowaj leki przed dziećmi, aby przypadkiem nie doszło do zatrucia

5/5 - (3 votes)

Marta Zacharczuk

Doktor nauk medycznych, absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na
kierunku analityka medyczna (medycyna laboratoryjna). Aktualnie związana z Kliniką Hematologii i
Transplantacji Szpiku Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego, gdzie pracuje na stanowisku młodszego
asystenta, na co dzień zajmując się diagnostyką genetyczną pacjentów z chorobami
hematologicznymi. Aktywny uczestnik wielu konferencji naukowych oraz autor licznych publikacji
naukowych, również tych o zasięgu międzynarodowym. Laureatka „Diamentowego Grantu”
przyznanego przez Ministerstwo Nauki oraz Szkolnictwa Wyższego, w ramach, którego zrealizowała
swoją pracę doktorską na Wydziale Lekarskim (Katedra Medycyny Sądowej) Uniwersytetu
Medycznego we Wrocławiu. Wolne chwile spędza aktywnie, na rowerze bądź boisku do squasha.

Medycyna to nie tylko praca, ale również pasja, dlatego wciąż poszerzam swoją wiedzę, uczestnicząc
w różnych szkoleniach. Wiedza przekazywana za pośrednictwem Naszego serwisu ma przybliżyć
medycynę każdemu pacjentowi i pozwolić odpowiedzieć na nurtujące pytania.

Jeśli mają Państwo pytania, bądź interesuje Was dany temat, zapraszam do kontaktu mailowego.